Vụ lợi là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn để khắc phục thói hay vụ lợi

Trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt, không ít cá nhân và tổ chức lựa chọn đặt lợi ích cá nhân lên trên những chuẩn mực đạo đứcquy định pháp luật. Hành vi đó được gọi là “sự vụ lợi”. Dù đôi khi có thể mang lại lợi ích ngắn hạn, nhưng sự vụ lợi thường kéo theo những hệ quả tiêu cực lâu dài cho cộng đồng và xã hội. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu vụ lợi là gì, kể từ khái niệm, phân loại các dạng vụ lợi phổ biến, cũng như ảnh hưởng của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để sửa thói quen vụ lợi của bản thân.

Vụ lợi là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn để khắc phục thói hay vụ lợi.

Định nghĩa về sự vụ lợi.

Tìm hiểu khái niệm về sự vụ lợi nghĩa là gì? Sự vụ lợi (Opportunism hay Self-Interest) là hành vi xuất phát từ động cơ cá nhân, khi một người hoặc tổ chức tìm cách tận dụng hoàn cảnh để đạt được lợi ích riêng, bất chấp thiệt hại gây ra cho người khác hoặc xã hội. Hành vi này thường thể hiện qua việc bỏ qua quy định, lợi dụng kẽ hở pháp luật hoặc thỏa hiệp đạo đức nhằm tối đa hóa lợi ích cá nhân. Trong một số trường hợp, sự vụ lợi có thể tạo động lực cạnh tranh, cải tiến và nâng cao hiệu quả, tuy nhiên nếu không được kiểm soát, nó dễ dẫn đến các hành vi lừa dối, thao túng, gian lận và tham nhũng. Khi sự vụ lợi trở thành phổ biến, nó làm xói mòn niềm tin xã hội và gây tổn hại đến các giá trị cộng đồng.

Sự vụ lợi thường bị nhầm lẫn với các thuật ngữ như ích kỷ, thực dụng hay khát vọng. Dù đều liên quan đến việc theo đuổi mục tiêu cá nhân, nhưng bản chất lại hoàn toàn khác nhau. Ích kỷ là trạng thái chỉ quan tâm đến bản thân, thiếu quan tâm đến người khác, song không nhất thiết tìm cách lợi dụng tình huống. Thực dụng hướng đến cái thiết thực và hiệu quả, có thể hợp pháp và không gây hại đến người khác. Khát vọngđộng lực để vươn lên đạt những điều cao cả, không mang tính trục lợi như sự vụ lợi. Trái ngược với vụ lợi là sự vị thatinh thần trách nhiệm, thể hiện qua việc đặt lợi ích chung lên hàng đầu, hành động vì cộng đồng mà không mưu cầu lợi ích cá nhân.

Để hiểu rõ hơn về vụ lợi, chúng ta cần phân biệt nó với “lòng trắc ẩn”, “hy sinh”, “hào phóng”, “chính trực”. Cụ thể như sau:

  • Hy sinh (Sacrifice): Là sự từ bỏ chủ ý một phần hoặc toàn bộ quyền lợi cá nhân vì lợi ích của người khác hoặc để phục vụ một lý tưởng cao đẹp hơn, chẳng hạn như công lý, tình yêu thương hay nghĩa vụ xã hội. Trong khi người vụ lợi luôn lấy bản thân làm trung tâm và đo lường mọi việc bằng lợi ích riêng, thì hành động hy sinh phản ánh sự cao thượng trong tâm hồn, thể hiện tinh thần trách nhiệm sâu sắc và lòng vị tha không điều kiện.
  • Hào phóng (Generosity): Thể hiện sự sẵn lòng và vui lòng chia sẻ tài sản, thời gian, kiến thức hoặc công sức của bản thân với người khác mà không kỳ vọng nhận lại điều gì. Đây là hành động giàu tính nhân văn, xuất phát từ lòng nhân ái chân thànhmong muốn mang lại điều tốt đẹp cho cộng đồng. Điều này hoàn toàn đối lập với lối sống vụ lợi, nơi con người hành động chỉ nhằm thu lợi riêng, thậm chí bất chấp đạo đức và hậu quả mà người khác phải gánh chịu.
  • Chính trực (Integrity):phẩm chất đạo đức thể hiện ở sự trung thực, thẳng thắnkiên định trong việc sống theo những nguyên tắc đúng đắn, dù trong hoàn cảnh thuận lợi hay khó khăn. Người chính trực không đánh đổi giá trị cá nhân, danh dự hay lòng tự trọng để đạt được mục tiêu, kể cả khi bị cám dỗ hay chịu thiệt thòi. Trái lại, người vụ lợi sẵn sàng thỏa hiệp với điều sai trái nếu điều đó mang lại lợi ích cho bản thân, bất chấp lương tâm hay hậu quả lâu dài.

Ví dụ thực tiễn cho thấy rõ ràng bản chất tiêu cực của sự vụ lợi trong đời sống. Một đơn vị thi công được giao thực hiện công trình hạ tầng trọng điểm, thay vì tuân thủ nghiêm ngặt quy chuẩn, họ đã cố ý dùng vật liệu rẻ tiền để tiết kiệm chi phí và hưởng lợi nhuận cao hơn. Hành vi này tiềm ẩn nguy cơ lớn cho chất lượng công trình, gây nguy hiểm đến tính mạng và tài sản người dân. Đây là ví dụ điển hình cho sự vụ lợi – nơi lợi ích kinh tế của một tổ chức được đặt lên trên sự an toàn và lợi ích chung. Để xử lý, cần có sự giám sát chặt chẽ từ cơ quan chức năng, quy định rõ về chất lượng vật tư và chế tài nghiêm khắc đối với các hành vi sai phạm, gian lận.

Như vậy, sự vụ lợi là một hiện tượng tiêu cực, phản ánh xu hướng hành xử thiên về lợi ích cá nhân một cách thiếu đạo đức, gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng trong xã hội. Việc nhận diện và hiểu đúng bản chất của sự vụ lợi, cũng như phân biệt rõ với các khái niệm liên quan, là điều cần thiết để xây dựng môi trường sống công bằng, lành mạnh. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về các hình thức biểu hiện của sự vụ lợi trong đời sống hiện nay, từ đó có cái nhìn đầy đủ và cụ thể hơn để nhận diện và phòng ngừa hiệu quả.

Phân loại các hình thức của sự vụ lợi trong đời sống.

Sự vụ lợi, lợi dụng hoàn cảnh để mưu cầu lợi ích riêng được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Trong nhịp sống hiện đại, khi lợi ích cá nhân ngày càng được đề cao, sự vụ lợi ngày càng xuất hiện với tần suất nhiều hơn và biểu hiện phức tạp hơn. Từ công việc, học tập đến các mối quan hệ xã hội, hành vi vụ lợi len lỏi vào từng khía cạnh của đời sống con người.

  • Sự vụ lợi trong tình cảm, mối quan hệ: Trong các mối quan hệ cá nhân, người có thói quen vụ lợi thường lựa chọn kết giao dựa trên lợi ích có thể đạt được. Họ sẵn sàng tạo dựng sự thân thiết với những người mang lại giá trị vật chất, địa vị hay cơ hội phát triển, nhưng cũng dễ dàng rũ bỏ khi cảm thấy không còn lợi ích. Tình cảm trong những trường hợp này thiếu sự chân thành, dễ dẫn đến sự tổn thương và mất niềm tin.
  • Sự vụ lợi trong đời sống, giao tiếp: Tính vụ lợi thể hiện rõ trong cách một số người tương tác hằng ngày. Họ có thể tỏ ra nhiệt thành, săn đón khi đang cần sự giúp đỡ, nhưng nhanh chóng trở nên thờ ơ sau khi đạt được mục tiêu. Lời nóihành vi thường mang tính toán kỹ lưỡng, không xuất phát từ sự quan tâm thật lòng mà từ động cơ trục lợi cá nhân, khiến các mối quan hệ trở nên giả tạo và mong manh.
  • Sự vụ lợi trong kiến thức, trí tuệ: Một số người sử dụng trí tuệ như công cụ để thao túng thay vì phục vụ cộng đồng. Họ chọn chia sẻ thông tin theo hướng có lợi cho mình, đồng thời che giấu hoặc bóp méo những điều bất lợi cho đối thủ. Sự vụ lợi trong tri thức có thể dẫn đến môi trường cạnh tranh thiếu lành mạnh, làm suy giảm tinh thần hợp tácsáng tạo tập thể.
  • Sự vụ lợi trong địa vị, quyền lực: Người thích vụ lợi thường tìm mọi cách để đạt được và giữ vững quyền lực, không ngần ngại sử dụng mánh khóe hoặc lách luật. Khi nắm giữ vị trí cao, họ tận dụng quyền lực để phục vụ mục tiêu cá nhân, thậm chí hy sinh nguyên tắcđạo đức nghề nghiệp. Điều này khiến tổ chức dễ rơi vào tình trạng lũng đoạn, thiếu minh bạch và mất uy tín.
  • Sự vụ lợi trong tài năng, năng lực: Một số cá nhân sử dụng năng lực cá nhân không nhằm cống hiến, mà chỉ để nâng cao vị thế bản thân. Họ có thể che giấu thông tin, tìm cách hạ thấp người khác hoặc chiếm dụng cơ hội một cách thiếu công bằng. Hành động vụ lợi như vậy khiến môi trường phát triển bị chia rẽ, đồng thời làm giảm hiệu suất tập thể và lòng tin của đồng nghiệp.
  • Sự vụ lợi trong ngoại hình, vật chất: Ngoại hình và vật chất đôi khi bị biến thành công cụ vụ lợi trong giao tiếp xã hội. Người có thói hay vụ lợi có thể sử dụng vẻ ngoài hoặc tài sản để gây ấn tượng, tạo sự hấp dẫn giả tạo nhằm đạt được mục tiêu cá nhân. Khi sự đánh giá dựa trên hình thức lên ngôi, giá trị thật bị lu mờ, dẫn đến các quan hệ thiếu bền vững và thực chất.
  • Sự vụ lợi trong dòng tộc, xuất thân: Không ít người dựa vào xuất thân hoặc danh tiếng gia đình để đạt được lợi ích mà không cần nỗ lực. Họ tận dụng mối quan hệ huyết thống hoặc địa vị của người thân để mở rộng ảnh hưởng, tranh thủ cơ hội và loại bỏ đối thủ. Sự vụ lợi theo cách này tạo nên sự bất bình đẳng, làm giảm động lực vươn lên của những người thực sự có năng lực.

Có thể nói rằng, sự vụ lợi không chỉ là một hành vi đơn lẻ mà còn là biểu hiện của lối sống thực dụng, thiếu tính nhân văn. Khi thói quen vụ lợi trở nên phổ biến, nó làm xói mòn niềm tin xã hội, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển chung và mối quan hệ giữa con người với nhau. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu rõ về những tác động sâu rộng của sự vụ lợi trong cuộc sống.

Tác động của sự vụ lợi trong cuộc sống.

Sự vụ lợi, chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân gây ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống của chúng ta? Những hành vi vụ lợi nếu không được nhận diện và kiểm soát sẽ tạo ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng, không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn làm suy yếu niềm tin xã hội và kìm hãm sự phát triển bền vững. Dưới đây là những tác động tiêu cực mà sự vụ lợi gây ra:

  • Ảnh hưởng của sự vụ lợi đến phát triển cá nhân: Tính vụ lợi khiến con người dễ sa vào lối sống ngắn hạn, bỏ qua việc rèn luyện kỹ năng, nâng cao tri thứcxây dựng phẩm chất đạo đức. Người thích vụ lợi thường tìm cách lách luật, gian dối hoặc lợi dụng người khác để đạt mục tiêu cá nhân. Hệ quả là họ thiếu năng lực thực sự, thiếu nền tảng đạo đức vững chắc và khó phát triển bền vững về lâu dài.
  • Ảnh hưởng của sự vụ lợi đến mối quan hệ xã hội: Hành vi vụ lợi phá vỡ nền tảng của sự tin tưởngchân thành trong các mối quan hệ. Khi một người luôn tính toán thiệt hơn trong giao tiếp, người đối diện sẽ cảm thấy e dè, mất cảm giác an toàn và không còn mong muốn duy trì mối quan hệ đó. Lâu dần, các mối liên kết xã hội trở nên lỏng lẻo, giả tạo và thiếu chiều sâu cảm xúc.
  • Ảnh hưởng của sự vụ lợi đến công việc, sự nghiệp: Trong môi trường làm việc, thói quen vụ lợi dẫn đến sự cạnh tranh thiếu lành mạnh, làm giảm hiệu quả chung của tổ chức. Người có hành động vụ lợi dễ tìm cách trục lợi bằng cách thao túng thông tin, nói xấu đồng nghiệp, hoặc đùn đẩy trách nhiệm. Điều này làm giảm sự tin cậy trong tập thể, gây mất đoàn kết và cản trở sự phát triển chuyên môn của chính họ và cả tổ chức.
  • Ảnh hưởng của sự vụ lợi đến cộng đồng, xã hội: Sự phổ biến của các hành động vụ lợi gây ra sự bất công và mất ổn định trong xã hội. Khi nhiều người sẵn sàng vi phạm pháp luật, thỏa hiệp đạo đức để vụ lợi cá nhân, xã hội sẽ dần mất đi các giá trị nền tảng như công bằng, minh bạchtrách nhiệm. Người dân mất niềm tin vào thể chế và hệ thống, dẫn đến tâm lý hoài nghi và thu mình trước các vấn đề chung.

Từ những thông tin trên cho thấy, sự vụ lợi tuy có thể mang lại lợi ích trước mắt cho một số cá nhân, nhưng về lâu dài sẽ gây ra những hệ lụy sâu rộng cho cá nhân, tổ chức và cả xã hội. Để xây dựng một xã hội phát triển bền vững, cần có sự cảnh tỉnh, nhận diện và kiểm soát hành vi vụ lợi, hướng tới việc đề cao giá trị chân thành, trách nhiệmminh bạch trong mọi lĩnh vực của đời sống.

Biểu hiện của người có sự vụ lợi quá mức.

Làm sao để nhận biết một người có tính hay vụ lợi và đặt lợi ích cá nhân lên trên tập thể? Những biểu hiện của hành vi vụ lợi thường tinh vi, khó nhận biết ngay lập tức, nhưng nếu quan sát kỹ qua suy nghĩ, lời nói, hành động và cách đối nhân xử thế, chúng ta hoàn toàn có thể nhận diện để kịp thời điều chỉnh hoặc tránh xa. Cụ thể như sau:

  • Biểu hiện trong suy nghĩthái độ: Người có thói hay vụ lợi thường đặt lợi ích cá nhân làm trung tâm trong mọi hoàn cảnh. Họ đánh giá giá trị một sự việc qua lợi ích nhận được, luôn cân đo thiệt hơn trước khi ra quyết định. Tư duy của họ thường nghi ngờ người khác, cho rằng mọi hành động đều nhằm phục vụ cho mục đích cá nhân, từ đó dễ mất niềm tin và thiếu sự chân thành trong các mối quan hệ.
  • Biểu hiện trong lời nóihành động: Người có tính vụ lợi thường sử dụng lời nói khéo léo, dễ gây thiện cảm, nhưng mục đích ẩn sau là để đạt được lợi ích riêng. Họ có thể nói những điều dễ nghe, hứa hẹn hoặc cam kết nhiều điều mà không thực hiện, trừ khi điều đó mang lại lợi cho bản thân. Hành vi thường thiên về việc tận dụng hoàn cảnh, đôi khi bất chấp nguyên tắc hoặc đạo lý để thỏa mãn động cơ cá nhân.
  • Biểu hiện trong cảm xúctinh thần: Những người này thường thiếu sự đồng cảm, ít quan tâm đến cảm xúc hay hoàn cảnh của người khác nếu không có lợi ích đi kèm. Họ có thể thờ ơ trước nỗi đau của người khác, thậm chí thấy vui mừng nếu hoàn cảnh đó có thể đem lại điều gì đó cho họ. Tâm lý thường trong trạng thái đề phòng, lo lắng mất quyền lợi, luôn tìm cách kiểm soát để tối ưu hóa lợi ích cá nhân mọi lúc, mọi nơi.
  • Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Trong môi trường làm việc, người mang tính vụ lợi cao thường không thực sự hợp tác. Họ tìm cách chiếm dụng công sức người khác, phô trương thành tích cá nhân, và không ngại “dẫm lên người khác” để đạt mục tiêu. Những hành vi như cạnh tranh không lành mạnh, gian lận hoặc tạo ra sự chia rẽ nội bộ thường bắt nguồn từ động cơ cá nhân của người có thói quen vụ lợi.
  • Biểu hiện trong khó khăn, nghịch cảnh: Khi gặp khó khăn, người có hành vi vụ lợi thường tìm cách thoái thác trách nhiệm, đổ lỗi cho người khác hoặc tìm cơ hội lợi dụng tình huống để mưu cầu lợi ích riêng. Họ không sẵn lòng giúp đỡ ai nếu điều đó không mang lại giá trị cụ thể cho bản thân. Trong khi người khác đồng hành, họ có xu hướng tính toán, chọn cách đứng ngoài cuộc để không chịu thiệt.
  • Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Trong cuộc sống cá nhân, người mang thói quen vụ lợi thường coi trọng vật chất, địa vị xã hội hơn là các giá trị tinh thần. Họ dễ bỏ qua những cơ hội học hỏi hoặc trải nghiệm không mang lại lợi ích trực tiếp. Mối quan hệ của họ thường thiên về sự trao đổi hơn là chân thành, dễ tan vỡ nếu không còn mang lại giá trị cho họ, và họ thường ít duy trì các mối quan hệ bền vững.

Nhìn chung, người có hành vi vụ lợi quá mức thường hành xử thiên về lợi ích cá nhân, bỏ qua đạo đứctrách nhiệm chung, khiến cho các mối quan hệ trở nên thiếu bền vững. Từ những thông tin trên cho thấy, việc nhận diện các biểu hiện này không chỉ giúp ta hiểu rõ người đối diện, mà còn là cơ hội để tự soi xét và rèn luyện bản thân nhằm khắc phục thói quen vụ lợi, hướng đến sự phát triển toàn diện hơn trong cả cá nhân và tập thể.

Cách rèn luyện để sửa thói quen vụ lợi.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và chuyển hóa thói hay vụ lợi, từ đó có được sự chính trực, lòng trắc ẩn và trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình? Để tránh các hậu quả tiêu cựcduy trì những mối quan hệ lành mạnh, chúng ta cần có ý thức thay đổi tư duy, hành virèn luyện bản thân một cách toàn diện. Sau đây là một số giải pháp cụ thể giúp cải thiện tính vụ lợi:

  • Thấu hiểu chính bản thân mình: Nhận diện rõ ràng hành vi vụ lợi của bản thân trong những tình huống cụ thể, từ đó truy nguyên lý do dẫn đến các hành động này. Việc nhìn lại cảm xúcđộng lực bên trong sẽ giúp mỗi người có cái nhìn sâu sắc hơn, từ đó định hình lộ trình thay đổi một cách chủ động và phù hợp với giá trị sống cá nhân.
  • Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Chuyển hướng từ suy nghĩ ngắn hạn sang tư duy dài hạn, đồng thời nhận ra rằng lợi ích chung thường tạo nền tảng cho lợi ích bền vững của cá nhân. Cần học cách cân nhắc tác động của hành vi mình đến người khác, từ đó điều chỉnh hành động sao cho hài hòa giữa lợi ích cá nhân và lợi ích cộng đồng.
  • Học cách chấp nhận sự khác biệt: Loại bỏ tâm lý ganh đuaso sánh để tránh hành vi vụ lợi vô thức. Việc trân trọng điểm mạnhthành tựu của người khác sẽ giúp chúng ta phát triển tư duy hợp tác thay vì đối đầu. Khi không còn bị ám ảnh bởi việc “phải hơn người khác”, ta dễ mở lòng và hành xử nhân văn hơn.
  • Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Ghi chép những giá trị bản thân hướng tới, mục tiêu cải thiện hành vi và các bước cụ thể để thay đổi. Việc viết ra giấy giúp chúng ta dễ dàng theo dõi tiến trình và điều chỉnh khi cần thiết. Đồng thời, hành động này cũng tăng tính cam kết, khiến việc thay đổi trở nên thực tế hơn.
  • Thiền định, chánh niệm và yoga: Đây là các phương pháp hữu hiệu để cải thiện khả năng kiểm soát cảm xúc, giảm sự bị cuốn theo cám dỗ của lợi ích cá nhân. Khi thực hành đều đặn, chúng ta sẽ nâng cao nhận thức về hành vi của mình, từ đó giảm dần những phản ứng vụ lợi và hướng đến sự bình an nội tại.
  • Chia sẻ khó khăn với người thân: Việc mở lòng với người thân và bạn bè giúp giải tỏa áp lực, đồng thời nhận được những lời khuyên khách quanchân thành. Sự hỗ trợ tinh thần từ người xung quanh tạo động lực lớn, giúp chúng ta vững tâm trong hành trình thay đổi thói quen vụ lợi một cách bền vững.
  • Xây dựng lối sống lành mạnh: Duy trì chế độ sinh hoạt điều độ và tinh thần tích cực sẽ giảm thiểu những lo âu, thúc đẩy tâm lý ổn định và hài hòa hơn. Một cơ thể khỏe mạnh và đầu óc minh mẫn giúp ta dễ dàng kiểm soát ham muốn cá nhân, từ đó hạn chế hành động vụ lợi trong cuộc sống hằng ngày.
  • Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu tính vụ lợi đã trở thành một phần cố hữu và khó kiểm soát, cần tìm đến chuyên gia tâm lý hoặc nhà tư vấn để được hướng dẫn cụ thể. Những liệu pháp chuyên sâu sẽ giúp ta hiểu rõ hơn về cơ chế hình thành hành vi này, từ đó xây dựng phương pháp điều chỉnh phù hợp và hiệu quả.

Tóm lại, sự vụ lợi có thể được kiểm soát và chuyển hóa thông qua sự tự nhận thức, thay đổi tư duyhành động một cách nhất quán. Khi mỗi cá nhân biết nhìn lại bản thân, học cách sống tích cực và hướng đến lợi ích chung, chúng ta sẽ cùng nhau xây dựng một xã hội công bằng, minh bạch và giàu lòng nhân ái.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu vụ lợi là gì, kể từ khái niệm, phân loại các dạng vụ lợi phổ biến, cũng như ảnh hưởng của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng sự vụ lợi, dù biểu hiện dưới hình thức nào, đều mang đến những hệ lụy tiêu cực cho cả người thực hiện và những người xung quanh. Việc nhận diện và từng bước loại bỏ thói vụ lợi là một hành trình đòi hỏi sự kiên trìnỗ lực không ngừng. Bằng cách nuôi dưỡng lòng vị tha, sự sẻ chia và đặt lợi ích chung lên trên lợi ích cá nhân, chúng ta có thể xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp hơn và góp phần tạo nên một xã hội văn minh, nhân ái. Hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ nhất, thay đổi từ nhận thức đến hành vi, để hướng đến một cuộc sống ý nghĩa và hạnh phúc hơn.

a

Everlead Theme.

457 BigBlue Street, NY 10013
(315) 5512-2579
everlead@mikado.com

    User registration

    You don't have permission to register

    Reset Password