Trịch thượng là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn để sửa thói trịch thượng

Chắc hẳn trong cuộc sống, bạn đã từng gặp hoặc nghe đến những người có thái độ trịch thượng. Họ luôn cho rằng mình đúng, mình giỏi hơn người khác và tỏ ra khinh thường, coi thường những người xung quanh. Thái độ này không chỉ gây khó chịu cho người khác mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến các mối quan hệ và sự phát triển của bản thân. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu trịch thượng là gì, kể từ khái niệm, phân loại các dạng trịch thượng phổ biến, cũng như ảnh hưởng của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để sửa tính trịch thượng của bản thân.

Trịch thượng là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn để sửa thói trịch thượng.

Định nghĩa về sự trịch thượng.

Tìm hiểu khái niệm về sự trịch thượng nghĩa là gì? Sự trịch thượng (Condescension) là thái độ xem thường, cho mình ở vị thế cao hơn người khác trong giao tiếp hoặc hành vi ứng xử. Mặc dù trong một số trường hợp, hành vi trịch thượng có thể xuất phát từ mong muốn giúp đỡ chân thành, song khi được thể hiện một cách vụng về, nó có thể vô tình tạo ra sự xa cách và khiến người tiếp nhận cảm thấy bị xúc phạm. Vì vậy, dù với bất kỳ lý do nào, hành vi mang tính trịch thượng đều không được khuyến khích trong môi trường làm việc chuyên nghiệp cũng như trong đời sống thường nhật.

Sự trịch thượng thường bị nhầm lẫn với một số khái niệm như kiêu hãnh, tự tin và độc lập. Kiêu hãnh là cảm giác tự hào về bản thân hay thành tựu đạt được, nhưng không nhất thiết kèm theo sự hạ thấp người khác. Trong khi đó, tự tin thể hiện sự tin tưởng vào khả năng cá nhân, là yếu tố quan trọng giúp con người phát triển, nhưng không đồng nghĩa với việc xem thường người đối diện. Còn độc lập là khả năng tự chủ trong hành vi và suy nghĩ, không phụ thuộc vào người khác, chứ không phải là thái độ thiếu tôn trọng hay cho mình là trung tâm. Ngược lại hoàn toàn với sự trịch thượng là các giá trị như khiêm tốn và tôn trọng – những phẩm chất giúp tạo nên sự hòa hợp và thấu hiểu trong giao tiếp xã hội.

Để hiểu rõ hơn về trịch thượng, chúng ta cần phân biệt nó với “khiêm tốn”, “lịch sự”, “tôn trọng”, “hoà nhã”. Cụ thể như sau:

• Khiêm tốn (Humility): Là thái độ nhận thức đúng đắn về bản thân, biết lắng nghe và sẵn sàng học hỏi từ người khác. Khác với sự trịch thượng vốn xuất phát từ cảm giác vượt trội, khiêm tốn tạo ra sự gần gũi và thiện cảm, giúp củng cố các mối quan hệ xã hội bền vững. Người khiêm tốn không ngại thừa nhận thiếu sót và luôn trân trọng giá trị của người xung quanh.

• Lịch sự (Politeness): Là cách hành xử chuẩn mực, thể hiện sự tôn trọng và nhã nhặn trong giao tiếp. Lịch sự là nền tảng giúp duy trì sự cân bằng giữa các cá nhân trong xã hội, đối lập hoàn toàn với sự trịch thượng vốn dễ gây mất thiện cảm và mâu thuẫn. Người lịch sự biết chọn cách nói phù hợp để tránh tổn thương người khác.
• Tôn trọng (Respect): Là thái độ công nhận giá trị, quyền lợi và cảm xúc của người khác trong mọi tình huống. Sự tôn trọng khuyến khích sự bình đẳng và đối thoại tích cực, ngăn ngừa thái độ trịch thượng phát triển. Trái với sự trịch thượng thường gắn liền với phân biệt đối xử, tôn trọng giúp duy trì công bằng và hòa hợp.
• Hòa nhã (Agreeableness): Là phong cách cư xử thân thiện, dễ gần, thể hiện sự kiềm chế bản thân và biết đặt mình vào vị trí người khác, qua đó tạo cảm giác thoải mái, dễ chịu cho người đối diện. Người có thái độ hòa nhã thường kiểm soát tốt cảm xúc cá nhân, không để cái tôi lấn át, từ đó tránh được biểu hiện của sự trịch thượng trong giao tiếp và ứng xử.

Một ví dụ điển hình về sự trịch thượng có thể thấy trong môi trường dịch vụ. Giả sử một người khách bước vào nhà hàng, ngay từ đầu đã chỉ tay yêu cầu nhân viên phục vụ, không dùng từ ngữ lịch sự và tỏ thái độ cau có khi món ăn được mang ra chậm. Hành vi này thể hiện sự coi thường, thiếu tôn trọng người phục vụ – một biểu hiện rõ nét của sự trịch thượng. Trong tình huống này, nhân viên cần giữ thái độ bình tĩnh, nhẹ nhàng giải thích về sự chậm trễ và xử lý chuyên nghiệp để tránh leo thang căng thẳng. Đồng thời, quản lý nhà hàng cần có biện pháp nhắc nhở khách hàng, nhằm duy trì môi trường phục vụ văn minh, đảm bảo quyền lợi và tinh thần làm việc cho nhân viên.

Như vậy, sự trịch thượng là một biểu hiện tiêu cực, gây ảnh hưởng đến sự hài hòa trong giao tiếp và môi trường sống. Để xây dựng một xã hội văn minh, mỗi người cần nhận thức đúng đắn về vai trò của sự khiêm tốn, lịch sự và tôn trọng. Việc hiểu rõ và hạn chế biểu hiện trịch thượng sẽ góp phần nâng cao chất lượng các mối quan hệ cá nhân và tập thể. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về các hình thức của sự trịch thượng trong đời sống.

Phân loại các hình thức của sự trịch thượng trong đời sống.

Sự trịch thượng, xem thường người khác được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Trong cuộc sống hiện đại, sự trịch thượng vẫn hiện diện trong nhiều khía cạnh khác nhau, từ những biểu hiện tinh vi trong giao tiếp hàng ngày đến những hành vi rõ ràng nơi công sở hay trong các mối quan hệ cá nhân. Sau đây là những hình thức phổ biến của hành vi này trong cuộc sống.

• Sự trịch thượng trong tình cảm, mối quan hệ: Thể hiện rõ qua việc coi nhẹ cảm xúc hoặc suy nghĩ của người thân, bạn bè, đồng nghiệp, khiến họ cảm thấy bị phủ nhận và không được thấu hiểu. Người mang thói quen trịch thượng trong mối quan hệ thường áp đặt quan điểm cá nhân, ít khi chấp nhận sự khác biệt, dẫn đến sự xa cách và thiếu gắn kết tình cảm.
• Sự trịch thượng trong đời sống, giao tiếp: Xuất hiện khi một người có thái độ coi thường người khác dựa trên học vấn, khả năng giao tiếp hoặc địa vị xã hội. Biểu hiện phổ biến là ngắt lời, không lắng nghe đầy đủ, hoặc nói chuyện bằng giọng điệu kẻ cả. Những hành vi này vô hình trung tạo ra khoảng cách trong giao tiếp, khiến đối phương cảm thấy mình bị hạ thấp.
• Sự trịch thượng về kiến thức, trí tuệ: Thể hiện qua việc khoe khoang kiến thức cá nhân, bác bỏ hoặc xem nhẹ kinh nghiệm, ý kiến từ người khác. Người có tính tình trịch thượng thường khăng khăng giữ lập trường của mình, không sẵn sàng tiếp nhận những quan điểm trái chiều, từ đó làm giảm hiệu quả trong trao đổi thông tin và hợp tác nhóm.
• Sự trịch thượng về địa vị, quyền lực: Thường gặp trong môi trường làm việc, khi người có quyền sử dụng vị trí để áp đặt, điều khiển hoặc gây áp lực lên người khác. Thói hay trịch thượng trong quyền lực dễ dẫn đến mất cân bằng trong quan hệ cấp trên – cấp dưới, làm suy giảm tinh thần làm việc và cản trở sự phát triển tập thể.
• Sự trịch thượng về tài năng, năng lực: Bộc lộ thông qua việc không công nhận nỗ lực, khả năng của người khác, mà chỉ chú trọng tới thành tích cá nhân. Người có thái độ trịch thượng trong lĩnh vực này thường tự cao, xem thường đóng góp của người xung quanh, gây mất đoàn kết và hạn chế sự phát triển chung của tập thể.
• Sự trịch thượng về ngoại hình, vật chất: Biểu hiện qua việc chê bai ngoại hình, ăn mặc hoặc điều kiện kinh tế của người khác, trong khi luôn tìm cách thể hiện sự giàu có hoặc vẻ ngoài của bản thân. Những người có tính hay trịch thượng trong khía cạnh này thường tạo ra cảm giác phân biệt đối xử, khiến người khác cảm thấy tự ti và bị xem nhẹ.
• Sự trịch thượng về dòng tộc, xuất thân: Xảy ra khi ai đó luôn tự hào thái quá về dòng tộc hoặc gia cảnh của mình, đồng thời có thái độ coi thường những người xuất thân bình thường hoặc nghèo khó. Thái độ trịch thượng trong trường hợp này có thể dẫn đến định kiến xã hội, tạo rào cản trong giao tiếp và làm xói mòn sự đồng cảm giữa người với người.

Có thể nói rằng, sự trịch thượng là một biểu hiện tiêu cực trong ứng xử, gây ảnh hưởng trực tiếp đến các mối quan hệ cá nhân và xã hội. Người có thói quen trịch thượng dễ tạo ra khoảng cách với người khác, làm giảm hiệu quả giao tiếp và cản trở sự hòa hợp trong tập thể. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về những tác động cụ thể của sự trịch thượng trong cuộc sống.

Tác động của sự trịch thượng trong cuộc sống.

Sự trịch thượng, tự cho mình ở vị thế cao hơn người khác gây ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống của chúng ta? Dù được thể hiện dưới hình thức nào, sự trịch thượng cũng tạo nên những tác động sâu sắc đến chất lượng giao tiếp và hiệu quả tương tác giữa con người. Dưới đây là những tác động tiêu cực mà sự trịch thượng gây ra:

• Ảnh hưởng của sự trịch thượng đến phát triển cá nhân: Người hay trịch thượng thường đánh giá thấp người khác và cho rằng quan điểm của bản thân là đúng đắn nhất, từ đó dẫn đến việc bỏ qua những ý kiến trái chiều, không sẵn sàng tiếp nhận phản hồi mang tính xây dựng. Việc thiếu tinh thần cầu thị và không chịu học hỏi khiến họ khó hoàn thiện bản thân và dễ mắc sai lầm trong quá trình phát triển.
• Ảnh hưởng của sự trịch thượng đến mối quan hệ xã hội: Khi một người có thái độ trịch thượng trong giao tiếp, họ dễ khiến người đối diện cảm thấy bị hạ thấp, không được tôn trọng, từ đó hình thành sự tổn thương hoặc phản kháng. Những cảm xúc tiêu cực này lâu dần khiến các mối quan hệ rạn nứt, mất đi sự gắn kết, thậm chí tan vỡ nếu không được điều chỉnh kịp thời.
• Ảnh hưởng của sự trịch thượng đến công việc, sự nghiệp: Trong môi trường chuyên nghiệp, tính hay trịch thượng không chỉ gây khó chịu cho đồng nghiệp mà còn làm giảm hiệu quả làm việc nhóm. Những người có thói quen này thường bị xem là thiếu tinh thần hợp tác, không phù hợp để đảm nhận vị trí lãnh đạo, từ đó ảnh hưởng đến khả năng thăng tiến và phát triển nghề nghiệp về lâu dài.
• Ảnh hưởng của sự trịch thượng đến cộng đồng, xã hội: Khi sự trịch thượng lan rộng trong một tập thể, nó sẽ làm suy yếu tinh thần đoàn kết, gia tăng mâu thuẫn và phân hóa trong cộng đồng. Không những thế, kiểu hành xử này còn phá vỡ các chuẩn mực đạo đức, gây tổn hại đến những giá trị văn hóa nền tảng vốn cần được gìn giữ và phát huy trong xã hội hiện đại.

Từ những thông tin trên cho thấy, sự trịch thượng không chỉ làm suy giảm chất lượng các mối quan hệ cá nhân mà còn ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái xã hội, từ hành vi giao tiếp hằng ngày cho đến hiệu quả công việc và sự bền vững của cộng đồng. Điều quan trọng là cần sớm nhận diện những biểu hiện trịch thượng quá mức để có thể điều chỉnh kịp thời, giữ gìn sự hòa hợp trong các mối quan hệ và phát triển bản thân một cách bền vững.

Biểu hiện của người có sự trịch thượng quá mức.

Làm sao để nhận biết một người có tính trịch thượng và tự cao quá mức? Một người có tính tình trịch thượng quá mức thường không ý thức được tác động tiêu cực từ hành vi của mình, từ đó dần hình thành lối ứng xử thiếu tôn trọng và thiếu tinh thần xây dựng. Dưới đây là những biểu hiện dễ nhận thấy của người có thói quen trịch thượng trong nhiều phương diện của cuộc sống.

• Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Người có tính trịch thượng thường cho rằng bản thân vượt trội hơn người khác, từ đó phát sinh suy nghĩ tự tôn, thậm chí bác bỏ mọi quan điểm không trùng khớp với mình. Họ thường có cái nhìn phiến diện, đánh giá người khác thông qua tiêu chí vật chất như tài sản hoặc địa vị xã hội, thay vì nhìn nhận con người một cách toàn diện và công bằng.
• Biểu hiện trong lời nói và hành động: Thái độ trịch thượng thường được thể hiện rõ qua cách giao tiếp như giọng điệu hằn học, ngắt lời, hoặc chỉ trích thiếu tinh tế. Người có thói hay trịch thượng thường đề cao thành tích cá nhân, khoe khoang kiến thức, hoặc thể hiện quyền lực bằng những hành vi áp đặt, thiếu tôn trọng, đặc biệt khi đối thoại với người có địa vị thấp hơn hoặc người yếu thế hơn.
• Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Người có thói quen trịch thượng thường mang trong mình sự kiêu ngạo và cảm giác tự mãn cao độ, từ đó dễ rơi vào tình trạng cô lập về mặt cảm xúc. Họ khó chấp nhận thất bại và thường xuyên đổ lỗi cho người khác, điều này khiến tinh thần trở nên tiêu cực, thiếu sự đồng cảm và dễ gây ra sự mất cân bằng trong các mối quan hệ cá nhân lẫn xã hội.
• Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Tính tình trịch thượng có thể làm giảm khả năng hợp tác trong môi trường làm việc, bởi họ thường xem nhẹ ý kiến tập thể và không sẵn sàng tiếp thu góp ý. Điều này khiến họ dễ mất lòng tin từ đồng nghiệp, cấp trên, dẫn đến hạn chế trong quá trình phát triển nghề nghiệp và thăng tiến. Trong khi đó, sự khiêm tốn mới là yếu tố quan trọng để xây dựng đội nhóm bền vững.
• Biểu hiện trong khó khăn, nghịch cảnh: Trong những tình huống đòi hỏi sự nhẫn nại và hợp tác, người hay trịch thượng thường có xu hướng phản ứng tiêu cực bằng cách né tránh trách nhiệm. Họ hiếm khi nhìn nhận sai sót của bản thân, thay vào đó lại tìm cách đổ lỗi cho người khác hoặc hoàn cảnh, khiến bản thân chậm tiến bộ và gây mất niềm tin từ xung quanh.
• Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Người có thói hay trịch thượng thường thiếu sự cầu thị, không mấy khi lắng nghe hoặc chấp nhận những lời khuyên mang tính xây dựng. Họ dễ rơi vào trạng thái tự mãn, cho rằng không cần cải thiện thêm điều gì, từ đó đánh mất nhiều cơ hội phát triển cá nhân cũng như mở rộng hiểu biết trong cuộc sống và nghề nghiệp.

Nhìn chung, người có thói quen trịch thượng thường tạo ra khoảng cách trong giao tiếp, giảm khả năng hợp tác và cản trở sự phát triển bản thân lâu dài. Để thay đổi điều này, cần có quá trình rèn luyện nhằm điều chỉnh hành vi, mở lòng lắng nghe và học cách đặt mình vào vị trí của người khác.

Cách rèn luyện để sửa thói quen trịch thượng.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và chuyển hóa thói hay trịch thượng, từ đó có được sự tôn trọng, hoà nhã với người khác và trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình? Để tránh các hậu quả tiêu cực và duy trì những mối quan hệ lành mạnh, điều quan trọng là phải nhìn nhận lại chính mình một cách khách quan. Sau đây là một số giải pháp cụ thể, giúp bạn điều chỉnh tính hay trịch thượng trong ứng xử hàng ngày:

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Hãy dành thời gian để tự quan sát những suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của mình trong các tình huống giao tiếp. Việc phân tích lý do hình thành thói quen trịch thượng sẽ giúp bạn tìm ra căn nguyên của vấn đề, từ đó xây dựng được hướng điều chỉnh hiệu quả và phù hợp với hoàn cảnh cụ thể.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Tính hay trịch thượng thường bắt nguồn từ việc đánh giá sự vật, hiện tượng theo lối suy nghĩ phiến diện. Vì vậy, việc học cách tiếp cận vấn đề từ nhiều góc độ sẽ giúp bạn mở rộng tư duy, tăng khả năng cảm thông và giảm thiểu sự áp đặt cá nhân trong các tương tác xã hội thường ngày.
• Học cách chấp nhận sự khác biệt: Tôn trọng sự khác biệt không chỉ thể hiện sự văn minh mà còn giúp bạn xây dựng mối quan hệ bền vững. Thay vì áp đặt quan điểm cá nhân, bạn nên tập làm quen với việc lắng nghe và đánh giá khách quan mà không phán xét người khác.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Khi đối diện với cảm xúc tiêu cực hoặc các phản ứng thiếu kiểm soát, việc viết ra suy nghĩ cá nhân sẽ giúp bạn làm rõ bản thân đang bị ảnh hưởng bởi điều gì. Từ đó, bạn có thể xem xét lại cách hành xử và điều chỉnh những hành vi mang tính trịch thượng một cách chủ động và có ý thức hơn.
• Thiền định, chánh niệm và yoga: Các phương pháp này hỗ trợ bạn trong việc rèn luyện sự tỉnh thức và kiểm soát cảm xúc. Khi tinh thần được giữ ở trạng thái tĩnh tại, bạn sẽ hạn chế được các phản ứng bốc đồng, từ đó kiểm soát tốt hơn các biểu hiện tiêu cực như sự kiêu ngạo hay thái độ xem thường người khác.
• Chia sẻ khó khăn với người thân: Trò chuyện với người thân hoặc bạn bè giúp bạn nhìn nhận vấn đề khách quan hơn. Khi được người khác góp ý một cách chân thành, bạn sẽ có thêm động lực để điều chỉnh hành vi và giảm dần thái độ trịch thượng trong các mối quan hệ cá nhân.
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Một cơ thể khỏe mạnh và tinh thần minh mẫn là nền tảng để kiểm soát thói quen ứng xử. Ăn uống khoa học, ngủ đủ giấc và vận động thường xuyên không chỉ giúp nâng cao sức khỏe mà còn hỗ trợ điều chỉnh những hành vi tiêu cực như sự trịch thượng.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Khi tính tình trịch thượng đã ảnh hưởng lớn đến chất lượng các mối quan hệ hoặc công việc, bạn nên tìm đến sự tư vấn từ chuyên gia tâm lý. Họ có thể giúp bạn nhận diện chính xác các biểu hiện hành vi, phân tích sâu về nguyên nhân, đồng thời hỗ trợ xây dựng kế hoạch thay đổi phù hợp.

Tóm lại, sự trịch thượng có thể được kiểm soát và chuyển hóa thông qua quá trình tự nhận thức, điều chỉnh hành vi và luyện tập tư duy tích cực trong cuộc sống. Khi chủ động thay đổi thái độ sống và cải thiện kỹ năng giao tiếp, bạn sẽ dần xây dựng được các mối quan hệ hài hòa, đồng thời tạo dựng được hình ảnh cá nhân tích cực và được người khác tôn trọng.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu trịch thượng là gì, kể từ khái niệm, phân loại các dạng trịch thượng phổ biến, cũng như ảnh hưởng của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng sự trịch thượng không chỉ gây hại cho các mối quan hệ xung quanh mà còn kìm hãm sự phát triển của chính bản thân. Để sửa đổi thói quen này, chúng ta cần phải rèn luyện sự khiêm tốn, lắng nghe và tôn trọng người khác. Hãy nhớ rằng, mỗi người đều có những giá trị và đóng góp riêng, và việc học hỏi lẫn nhau sẽ giúp chúng ta hoàn thiện bản thân hơn.