Thực dụng là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để sống thực tế nhưng không quá thực dụng

Trong nhịp sống hiện đại, con người ngày càng chú trọng đến hiệu quả và những giá trị hữu hình. Điều này khiến lối sống thực dụng trở nên phổ biến hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, khi quá đặt nặng lợi ích vật chất mà bỏ quên chiều sâu tinh thần, chúng ta rất dễ đánh mất ý nghĩa đích thực của cuộc sống. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu thực dụng là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của thực dụng phổ biến, cũng như vai trò của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để sống thực tế nhưng không quá thực dụng.

Thực dụng là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để sống thực tế nhưng không quá thực dụng.

Định nghĩa về thực dụng.

Tìm hiểu khái niệm về thực dụng nghĩa là gì? Thực dụng (Pragmatism hay Practicality, Realism) là thái độ hoặc lối sống đặt nặng giá trị thực tế và lợi ích thiết thực, thường hướng đến những hành động, quyết định có thể mang lại kết quả vật chất cụ thể, nhanh chóng. Mặt tích cực, thái độ thực dụng giúp con người trở nên thực tế, biết ưu tiên điều cần thiết và hành động hiệu quả trong giới hạn nguồn lực. Tuy nhiên, nếu quá thiên về thực dụng, cá nhân dễ rơi vào trạng thái đánh mất giá trị tinh thần, đạo đức hoặc sự đồng cảm với người khác. Một số biểu hiện phổ biến của lối sống thực dụng có thể kể đến như: chọn bạn vì lợi ích, hợp tác vì quyền lợi, quyết định dựa trên lợi ích vật chất trước mắt mà bỏ qua yếu tố tình nghĩa, lý tưởng hay giá trị bền vững.

Trong đời sống, thực dụng thường bị nhầm lẫn hoặc gán ghép với các khái niệm như thực tế, khôn ngoan hay sống thiết thực, nhưng giữa chúng có sự khác biệt rõ rệt. Thực tế là khả năng nhìn nhận đúng bản chất sự việc mà không bị ảo tưởng; sống thiết thực là chú trọng những điều mang lại giá trị thật sự lâu dài cho bản thân và cộng đồng; khôn ngoan thể hiện ở sự thận trọng, biết cân nhắc giữa nhiều mặt lợi-hại. Ngược lại, thực dụng thiên về lợi ích cá nhân trước mắt, đôi khi bất chấp giá trị đạo đức. Những khái niệm đối lập với thực dụng có thể kể đến như: lý tưởng hóa, vị tha, sống vì giá trị tinh thần.

Để hiểu rõ hơn về thực dụng, chúng ta cần phân biệt với một số khái niệm khác như thực tiễn, ích kỷ, vụ lợi và lý tưởng hóa. Cụ thể như sau:

• Thực tiễn (Practicality): Thực tiễn là khả năng lựa chọn và áp dụng những giải pháp phù hợp, khả thi nhằm mang lại kết quả thiết thực trong cuộc sống. Người sống thực tiễn vẫn cân nhắc đến các yếu tố đạo đức, tình người và giá trị bền vững. Trong khi đó, thực dụng có thể gạt bỏ những yếu tố này để ưu tiên cho lợi ích cá nhân ngắn hạn, dẫn đến những quyết định chỉ dựa trên kết quả tức thời.
• Ích kỷ (Selfishness): Ích kỷ là xu hướng chỉ quan tâm đến quyền lợi của bản thân, bất chấp cảm xúc và nhu cầu của người khác. Thực dụng tuy có thể hàm chứa tính ích kỷ khi chỉ chăm chăm vào lợi ích vật chất, nhưng ở mức độ vừa phải, người thực dụng vẫn có thể cân nhắc đến lợi ích chung nếu điều đó mang lại giá trị cho bản thân về lâu dài.
• Vụ lợi (Self-interest): Vụ lợi là sự theo đuổi lợi ích cá nhân một cách có chủ đích, đôi khi đi kèm hành vi thiếu minh bạch hoặc mưu lợi ngầm. Trong khi đó, thực dụng thiên về lựa chọn những phương án đơn giản, rõ ràng, miễn sao mang lại hiệu quả thiết thực mà không nhất thiết phải gian dối hoặc tính toán thiệt hơn quá mức.
• Lý tưởng hóa (Idealization): Lý tưởng hóa là việc đề cao, mơ mộng về những giá trị cao cả, nhiều khi thiếu thực tế và khó đạt được trong đời sống. Trái ngược với thực dụng, người lý tưởng hóa thường sẵn sàng hy sinh quyền lợi cá nhân vì lý tưởng, còn người thực dụng lại tập trung tối đa vào những điều có thể đạt được ngay trong thực tế, ít khi theo đuổi các mục tiêu viễn vông.

Ví dụ, một sinh viên chọn ngành học chỉ vì ngành đó dễ kiếm việc và lương cao, mà không hề quan tâm đến đam mê hay sự phù hợp lâu dài, là biểu hiện rõ của sự thực dụng. Trong kinh doanh, những đối tác chỉ hợp tác khi có lợi nhuận trước mắt, sẵn sàng rời bỏ khi không còn thấy lợi ích, cũng phản ánh thái độ thực dụng. Ngược lại, một người sống thực tế sẽ chọn ngành học vừa có tiềm năng phát triển vừa phù hợp với thế mạnh cá nhân; hay trong hợp tác, họ chú trọng xây dựng mối quan hệ bền vững, đôi khi chấp nhận đầu tư dài hạn cho giá trị chung.

Như vậy, thực dụng là sự lựa chọn thiên về lợi ích vật chất thiết thực, có thể giúp con người hành động hiệu quả trong thực tế, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ đánh mất chiều sâu nhân văn nếu không được tiết chế đúng mức. Tiếp theo, hãy cùng tìm hiểu cách phân loại các hình thức thực dụng trong đời sống để nhận diện rõ hơn biểu hiện của lối sống này.

Phân loại các hình thức của thực dụng trong đời sống.

Thực dụng được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Thực dụng không chỉ xuất hiện trong tư duy cá nhân, mà còn thấm sâu vào các mối quan hệ, lối sống và cả cách con người nhìn nhận giá trị thành công. Mỗi khía cạnh của đời sống đều có thể phản ánh mức độ thực dụng khác nhau, từ mức độ nhẹ nhàng, hợp lý đến thái cực gây méo mó nhân cách và các chuẩn mực đạo đức. Cụ thể như sau:

• Thực dụng trong tình cảm, mối quan hệ: Người mang lối sống thực dụng trong tình cảm thường đánh giá mối quan hệ dựa trên lợi ích mà nó mang lại. Họ có xu hướng lựa chọn bạn đời, bạn bè hoặc đối tác dựa vào địa vị, tài sản hoặc những giá trị thực tiễn hơn là sự đồng điệu về tâm hồn hay tình cảm chân thành.
• Thực dụng trong đời sống, giao tiếp: Trong giao tiếp hằng ngày, thực dụng thể hiện qua việc lựa chọn đối tượng trò chuyện, hợp tác hoặc hỗ trợ chủ yếu dựa trên khả năng mang lại lợi ích cho bản thân. Người sống theo xu hướng này thường quan tâm nhiều đến danh tiếng, quyền lợi hơn là những giá trị tinh thần hoặc cảm xúc chân thành trong giao tiếp.
• Thực dụng trong kiến thức, trí tuệ: Một số người tiếp cận tri thức chỉ vì mục đích đạt được bằng cấp, thăng tiến nghề nghiệp hoặc gia tăng thu nhập, thay vì vì đam mê khám phá và phát triển nội tâm. Thực dụng trong tri thức làm giảm đi giá trị tự thân của việc học tập, khiến kiến thức trở thành công cụ thuần túy để phục vụ lợi ích vật chất.
• Thực dụng trong địa vị, quyền lực: Trong lĩnh vực quyền lực, thực dụng thể hiện rõ qua việc nỗ lực leo cao bằng mọi giá, thậm chí chấp nhận thủ đoạn hoặc hy sinh nguyên tắc đạo đức. Người mang khuynh hướng này thường coi trọng chức vụ, tiếng tăm hơn là trách nhiệm thực sự đối với cộng đồng hoặc tập thể.
• Thực dụng trong tài năng, năng lực: Thay vì rèn luyện kỹ năng và phát triển tài năng một cách bền vững, người thực dụng có xu hướng khai thác tài năng của mình như một phương tiện kiếm lợi ngắn hạn. Họ dễ bị cuốn vào việc chạy theo thành tích, lợi nhuận trước mắt, bỏ qua sự phát triển chiều sâu và giá trị lâu dài.
• Thực dụng trong ngoại hình, vật chất: Thực dụng trong khía cạnh này thường biểu hiện qua việc coi trọng ngoại hình, địa vị kinh tế như những công cụ để đạt được lợi ích xã hội hoặc cá nhân. Người mang lối sống này dễ đánh giá người khác thông qua vẻ bề ngoài, tài sản, thay vì phẩm chất hoặc năng lực thực sự.
• Thực dụng trong dòng tộc, xuất thân: Trong mối liên hệ với nguồn gốc gia đình, người sống thực dụng có thể lợi dụng mối quan hệ huyết thống để tìm kiếm sự hỗ trợ vật chất, quyền lợi cá nhân, mà thiếu đi sự tri ân, gìn giữ truyền thống hay xây dựng giá trị tinh thần cho gia đình, dòng họ.

Có thể nói rằng, thực dụng có thể len lỏi vào nhiều khía cạnh của đời sống, từ những lựa chọn nhỏ nhặt hàng ngày đến các quyết định lớn lao mang tính định hình cuộc đời. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những tác động sâu sắc của thực dụng đối với cuộc sống con người.

Tầm quan trọng của việc kiểm soát khuynh hướng thực dụng trong cuộc sống.

Sở hữu khả năng kiểm soát khuynh hướng thực dụng có tác động tích cực như thế nào trong việc định hình cuộc sống của chúng ta? Trong xã hội ngày càng đề cao tính hiệu quả và thành tựu vật chất, thực dụng dễ trở thành một lối sống phổ biến. Nếu không kiểm soát tốt, khuynh hướng này có thể dẫn đến sự chai sạn trong cảm xúc, sự đánh mất giá trị tinh thần và làm băng hoại các mối quan hệ. Ngược lại, biết điều chỉnh mức độ thực dụng giúp chúng ta duy trì sự cân bằng giữa lợi ích cá nhân và giá trị nhân văn, từ đó xây dựng cuộc sống bền vững và có ý nghĩa hơn. Dưới đây là những ảnh hưởng mà việc kiểm soát thực dụng mang lại cho chúng ta:

• Thực dụng đối với cuộc sống, hạnh phúc: Khi kiểm soát được khuynh hướng thực dụng, con người sẽ biết trân trọng cả những giá trị vô hình như tình cảm, sự sẻ chia và niềm vui tinh thần. Họ không còn chỉ chạy theo lợi ích vật chất trước mắt mà xây dựng cuộc sống giàu trải nghiệm, hạnh phúc bền vững hơn.
• Thực dụng đối với phát triển cá nhân: Người biết điều chỉnh thái độ thực dụng sẽ phát triển năng lực một cách toàn diện. Họ học hỏi không chỉ để phục vụ mục tiêu lợi ích, mà còn để hoàn thiện bản thân, khám phá đam mê và gia tăng chiều sâu trí tuệ. Sự phát triển này giúp họ thích ứng linh hoạt với những thay đổi phức tạp của cuộc sống.
• Thực dụng đối với mối quan hệ xã hội: Việc kiểm soát thực dụng giúp các mối quan hệ trở nên chân thành và bền vững hơn. Người biết cân đối giữa lợi ích cá nhân và lòng chân thành sẽ duy trì được những mối quan hệ dựa trên sự tin tưởng, hỗ trợ lẫn nhau thay vì những kết nối vụ lợi, hời hợt.
• Thực dụng đối với công việc, sự nghiệp: Trong môi trường công việc, việc kiểm soát thực dụng giúp cá nhân không rơi vào thái độ cơ hội hay chạy theo thành tích một cách mù quáng. Thay vào đó, họ phát triển sự nghiệp trên nền tảng năng lực thực sự, đạo đức nghề nghiệp và khả năng hợp tác lâu dài, từ đó tạo ra giá trị bền vững cho bản thân và tổ chức.
• Thực dụng đối với cộng đồng, xã hội: Người biết kiểm soát lối sống thực dụng sẽ có xu hướng đóng góp tích cực cho cộng đồng, thay vì chỉ chăm chăm tìm kiếm lợi ích cho riêng mình. Họ hiểu rằng sự phát triển bền vững của xã hội cũng là môi trường thuận lợi để cá nhân phát triển lâu dài, từ đó chủ động xây dựng môi trường sống lành mạnh, nhân văn.

Từ những thông tin trên cho thấy, việc kiểm soát khuynh hướng thực dụng đóng vai trò thiết yếu trong việc định hình một cuộc sống hài hòa giữa thực tế và lý tưởng. Tiếp theo, chúng ta hãy cùng nhận diện những biểu hiện cụ thể của người biết cân bằng giữa thực tế và các giá trị tinh thần trong đời sống.

Biểu hiện của người biết cân bằng giữa thực tế và tinh thần, tránh lối sống thực dụng cực đoan.

Làm sao để nhận biết một người biết cân bằng giữa thực tế và tinh thần, tránh lối sống thực dụng cực đoan? Khi một người biết kiểm soát tốt khuynh hướng thực dụng, sự điều chỉnh này không chỉ thể hiện qua những quyết định lớn, mà còn phản ánh rõ ràng trong suy nghĩ, thái độ, lời nói, cảm xúc và phong cách sống hằng ngày. Đó là sự dung hòa giữa hành động thực tế và việc trân trọng những giá trị tinh thần lâu dài.

• Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Người biết cân bằng thường có cái nhìn thực tế nhưng không cực đoan. Họ đặt mục tiêu cụ thể, khả thi cho bản thân nhưng vẫn giữ sự tôn trọng đối với những giá trị tinh thần như sự tử tế, lòng biết ơn, sự gắn kết cộng đồng. Thái độ sống của họ phản ánh sự thực tiễn tích cực, chứ không phải sự thực dụng lạnh lùng.
• Biểu hiện trong lời nói và hành động: Trong giao tiếp và hành động, họ thể hiện sự chân thành, minh bạch và tôn trọng người khác. Họ không lợi dụng mối quan hệ vì mục tiêu cá nhân, cũng không chọn lời nói hoặc hành động chỉ nhằm mục đích mưu lợi, mà luôn giữ sự cân bằng giữa lợi ích và giá trị nhân văn.
• Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Người cân bằng không để những thành công vật chất làm lu mờ cảm xúc chân thật. Họ biết trân trọng những khoảnh khắc giản dị, cảm nhận niềm vui từ các giá trị phi vật chất như tình yêu thương, sự sẻ chia, niềm vui từ việc cống hiến cho người khác mà không mong cầu lợi ích trực tiếp.
• Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Trong môi trường nghề nghiệp, họ theo đuổi thành công dựa trên sự chính trực và nỗ lực thực sự, chứ không mưu cầu thành tựu bằng mọi giá. Họ biết lựa chọn mục tiêu nghề nghiệp phù hợp với năng lực và giá trị cá nhân, chứ không chỉ chạy theo danh lợi hoặc các tiêu chí đo lường vật chất đơn thuần.
• Biểu hiện trong khó khăn, nghịch cảnh: Khi gặp khó khăn, người biết cân bằng không vội vàng từ bỏ nguyên tắc chỉ để tìm kiếm lối thoát nhanh chóng. Họ kiên trì, linh hoạt ứng biến theo thực tế, nhưng vẫn giữ lòng trung thành với giá trị cốt lõi, không đánh đổi bản thân cho những cái lợi ngắn hạn.
• Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Trong quá trình phát triển bản thân, họ không ngừng học hỏi để hoàn thiện cả về kỹ năng thực tế lẫn giá trị tinh thần. Họ trân trọng sự trưởng thành nội tại, coi đó là nền tảng bền vững để đạt được những thành tựu xứng đáng mà không đánh mất phẩm chất con người.

Nhìn chung, người biết cân bằng giữa thực tế và tinh thần không phủ nhận vai trò của lợi ích vật chất, nhưng họ không để lợi ích đó chi phối toàn bộ lối sống và cách nhìn nhận cuộc đời. Tiếp theo, hãy cùng tìm hiểu những cách thức thiết thực để rèn luyện sự cân bằng này và tránh rơi vào lối sống thực dụng cực đoan.

Cách rèn luyện để sống thực tế nhưng không quá thực dụng.

Làm thế nào để rèn luyện được sự thực tế tích cực mà không rơi vào lối sống thực dụng cực đoan? Việc duy trì sự thực tế trong đời sống là cần thiết, nhưng nếu không khéo léo điều chỉnh, chúng ta dễ rơi vào thái cực chỉ biết theo đuổi lợi ích vật chất mà bỏ quên giá trị tinh thần. Do đó, việc rèn luyện sự cân bằng giữa lý trí thực tiễn và lòng nhân ái là một quá trình cần được đầu tư nghiêm túc. Sau đây là những phương pháp thiết thực để rèn luyện sự thực tế lành mạnh, tránh rơi vào thực dụng cực đoan:

• Hiểu rõ giá trị đích thực của cuộc sống: Trước hết, cần xác định rằng cuộc sống không chỉ đo bằng tiền bạc hay thành tích. Tình yêu thương, lòng biết ơn, sự tử tế cũng là những giá trị quý giá không thể quy đổi bằng vật chất. Việc ý thức sâu sắc điều này sẽ giúp bạn có góc nhìn cân bằng khi theo đuổi các mục tiêu thực tế.
• Đặt mục tiêu đa chiều, không chỉ tập trung vào lợi ích vật chất: Khi xây dựng mục tiêu cho bản thân, hãy kết hợp các yếu tố phát triển tài chính, tinh thần và cộng đồng. Điều này giúp bạn hướng đến sự thành công toàn diện, thay vì chỉ chăm chăm vào thu hoạch lợi ích ngắn hạn.
• Duy trì thái độ học hỏi vì sự trưởng thành nội tại: Hãy học tập và phát triển kỹ năng không chỉ vì muốn đạt được danh lợi, mà vì mong muốn hoàn thiện chính mình. Khi động cơ học hỏi xuất phát từ nhu cầu nội tại, bạn sẽ ít bị chi phối bởi lối suy nghĩ thực dụng.
• Nuôi dưỡng lòng trắc ẩn và sự cảm thông: Dành thời gian lắng nghe người khác, tham gia các hoạt động thiện nguyện, hoặc đơn giản là giúp đỡ một ai đó khi có thể. Những hành động nhỏ này sẽ củng cố khả năng nhìn cuộc sống vượt ra ngoài toan tính cá nhân.
• Rèn luyện tư duy dài hạn: Thực tế cho thấy những giá trị bền vững thường đòi hỏi thời gian đầu tư lâu dài. Hãy tập thói quen suy nghĩ về hậu quả lâu dài của mỗi quyết định, thay vì chỉ chăm chăm vào lợi ích trước mắt. Tư duy dài hạn sẽ giúp bạn kiên định hơn trước cám dỗ của sự thực dụng nhất thời.
• Giữ vững nguyên tắc đạo đức cá nhân: Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, hãy xác lập một hệ giá trị cốt lõi cho riêng mình. Các nguyên tắc đạo đức vững chắc sẽ là kim chỉ nam giúp bạn tránh bị cuốn vào lối sống thực dụng cực đoan dù hoàn cảnh có thay đổi.
• Chọn môi trường sống và làm việc lành mạnh: Môi trường ảnh hưởng rất lớn đến tư duy và hành vi. Hãy ưu tiên làm việc, kết giao với những người có quan điểm sống cân bằng, đề cao cả giá trị thực tiễn và tinh thần, để bản thân được nuôi dưỡng trong sự phát triển bền vững.
• Tự phản tỉnh thường xuyên: Cuối cùng, việc dành thời gian định kỳ để nhìn lại bản thân, tự hỏi “Mình có đang hành động chỉ vì lợi ích cá nhân không?”, “Mục tiêu này có thực sự xứng đáng với giá trị mình theo đuổi không?” sẽ giúp bạn nhận diện và kịp thời điều chỉnh khuynh hướng thực dụng nếu có.

Tóm lại, sống thực tế là cần thiết để tồn tại và phát triển trong xã hội hiện đại, nhưng nếu không rèn luyện sự cân bằng, chúng ta dễ rơi vào cái bẫy của thực dụng cực đoan. Bằng việc xây dựng mục tiêu toàn diện, nuôi dưỡng giá trị tinh thần và giữ vững nguyên tắc sống, mỗi người có thể hướng đến một cuộc đời thực tế mà vẫn tràn đầy ý nghĩa và nhân văn.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu thực dụng là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của thực dụng phổ biến, cũng như vai trò của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng sống thực tế là cần thiết, nhưng nếu không kiểm soát tốt khuynh hướng thực dụng, con người sẽ dễ đánh mất giá trị nhân văn cốt lõi. Bằng việc rèn luyện tư duy dài hạn, nuôi dưỡng giá trị tinh thần và hành động dựa trên nguyên tắc đạo đức, mỗi chúng ta có thể xây dựng một cuộc đời vừa thực tế vừa sâu sắc, vững vàng trước mọi biến động của cuộc sống hiện đại.