Thiếu thực tế là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để phát huy nhận thức và ứng dụng hiệu quả

Sống thực tế không đồng nghĩa với việc từ bỏ lý tưởng mà là học cách điều chỉnh kỳ vọng, hành động phù hợp với hoàn cảnh để tạo nên giá trị thật. Thế nhưng, trong một xã hội nhiều cảm hứng, không ít người dễ rơi vào trạng thái “thiếu thực tế” – khi khoảng cách giữa điều nghĩ và điều làm ngày càng giãn ra. Trạng thái này không chỉ khiến cá nhân hụt hẫng mà còn làm giảm hiệu quả trong học tập, công việc và mối quan hệ xã hội. Qua bài viết này, cùng Sunflower Academy chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu sâu sắc bản chất của thiếu thực tế, phân tích các biểu hiện thường gặp, những hệ quả tiềm ẩn, và từ đó đưa ra các phương pháp rèn luyện để giúp mỗi người sống sát với thực tại, hành động đúng nhịp và phát huy hiệu quả lâu dài.

Thiếu thực tế là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để phát huy nhận thức và ứng dụng hiệu quả.

Khái niệm về thiếu thực tế.

Tìm hiểu khái niệm về thiếu thực tế nghĩa là gì? Thiếu thực tế (Lack of Practicality hay Unrealistic Perspective, Contextual Disconnection, Idealistic Bias) là trạng thái nhận thức và hành vi không ăn khớp với điều kiện cụ thể, bỏ qua các yếu tố hiện hữu như nguồn lực, thời gian, năng lực và hoàn cảnh. Người thiếu thực tế có thể có ý định tốt, khát vọng rõ – nhưng cách nghĩ, cách nói và cách làm lại không sát với “mặt đất” mà họ đang đứng.

Trạng thái này khiến cá nhân đánh giá sai tình huống, phản ứng không phù hợp, dễ thất vọng, và gặp khó khăn trong việc chuyển hóa mục tiêu thành kết quả. Họ thường sống trong vùng kỳ vọng – nhưng không sở hữu công cụ phù hợp để đưa kỳ vọng thành hành động có hiệu quả.

Cần phân biệt “thiếu thực tế” với các khái niệm gần nghĩa như xa vời, lý tưởng hóa, thiếu kiến thức và sự mơ mộng để tránh đánh đồng và hiểu sai bản chất. Cụ thể như sau:

• Xa vời (Detached Idealism): Xa vời là sự mất kết nối với thực tại – thường xuất hiện khi một người sống trong hệ thống niềm tin hoặc giá trị không gắn liền với hiện hữu trước mắt. Ngược lại, thiếu thực tế vẫn có sự hiện diện trong môi trường thật, nhưng hành vi hoặc quyết định lại không phù hợp với điều kiện cụ thể, do đánh giá sai tình hình, nguồn lực hoặc giới hạn của bản thân.
• Lý tưởng hóa (Idealization): Lý tưởng hóa là xu hướng phóng đại mặt tích cực và bỏ qua yếu tố tiêu cực, dẫn đến nhìn nhận thiên lệch. Người lý tưởng hóa có thể sống trong ảo tưởng tích cực về người khác hoặc một tình huống. Trong khi đó, người thiếu thực tế không nhất thiết tô hồng mà có thể sai lệch theo nhiều hướng, vì không phân tích đầy đủ điều kiện vận hành thực tế của vấn đề.
• Thiếu kiến thức (Knowledge Deficiency): Thiếu kiến thức là tình trạng thiếu nền tảng hiểu biết hoặc thông tin cơ bản. Tuy nhiên, người thiếu thực tế không nhất thiết thiếu kiến thức – họ có thể có kiến thức chuyên môn, nhưng lại không biết cách ứng dụng phù hợp với hoàn cảnh cụ thể. Tình trạng này thường đến từ sự lệch pha giữa tư duy trừu tượng và kỹ năng thực hành.
• Mơ mộng (Wishful Thinking): Mơ mộng là dạng kỳ vọng tích cực không căn cứ, thường mang tính tưởng tượng nhiều hơn kế hoạch. Trái lại, người thiếu thực tế có thể hành động rất cụ thể – nhưng các hành động ấy lại không hiệu quả, do thiếu nền tảng dữ liệu hoặc bị dẫn dắt bởi những giả định thiếu kiểm chứng. Mơ mộng không cần hành động; thiếu thực tế vẫn hành động, nhưng sai điểm tựa.

Ví dụ như người trẻ mới ra trường mong thu nhập cao mà không chấp nhận công việc bước đầu, hoặc người kinh doanh đặt mục tiêu tăng trưởng gấp 10 lần mà không có thị trường, nhân lực hay kênh phân phối cụ thể. Những điều này không xuất phát từ ảo tưởng mà từ sự sai lệch trong nhận định và hành động.

Như vậy, thiếu thực tế không phải là thiếu ý chí mà là thiếu năng lực “chạm đất” tư duy. Và chỉ khi nhận ra điểm lệch, con người mới có thể xây dựng hành trình hiệu quả – nơi kỳ vọng và thực tiễn hòa làm một.

Phân loại các khía cạnh của thiếu thực tế.

Thiếu thực tế thường biểu hiện qua những dạng thức cụ thể nào? Không phải ai thiếu thực tế cũng hành xử giống nhau. Tùy vào môi trường, đặc điểm cá nhân và hoàn cảnh sống mà biểu hiện của sự thiếu thực tế có thể hiện diện ở nhiều tầng khác nhau, từ suy nghĩ, cảm xúc đến chiến lược sống.

• Thiếu thực tế trong tình cảm, mối quan hệ: Người thiếu thực tế trong tình cảm thường mong chờ tình yêu “hoàn hảo”, không có mâu thuẫn, đối phương luôn hiểu ý, chiều lòng. Họ đặt ra kỳ vọng thiếu nền tảng, không xem xét đặc điểm thật của mối quan hệ hay khả năng giao tiếp đôi bên, dẫn đến thất vọng kéo dài hoặc cảm giác “không ai hiểu mình”.
• Thiếu thực tế trong đời sống, giao tiếp: Trong tương tác thường ngày, họ dễ hiểu sai tình huống, đánh giá sai phản ứng người khác, hoặc đưa ra lời khuyên, đề xuất không phù hợp. Họ nói chuyện thiếu tính cụ thể, dễ lý tưởng hóa vấn đề, dẫn đến hiểu lầm, lệch nhịp trong trao đổi và hợp tác.
• Thiếu thực tế trong kiến thức, trí tuệ: Người này có thể học giỏi về lý thuyết nhưng áp dụng không hiệu quả. Họ thường không “làm chậm lại” để kiểm nghiệm sự thật, không đặt lý thuyết vào ngữ cảnh. Việc ra quyết định dễ bị chi phối bởi các mô hình tư duy xa rời thực tiễn.
• Thiếu thực tế trong địa vị, quyền lực: Họ dễ đặt mục tiêu thăng tiến hoặc khởi nghiệp mà không đánh giá được năng lực hiện tại. Khi có quyền, họ đưa ra chính sách, quyết định mang tính chủ quan, thiếu khảo sát hoặc không lắng nghe đội ngũ, từ đó gây hậu quả trong tổ chức.
• Thiếu thực tế trong tài năng, năng lực: Một số người có thiên hướng đánh giá sai hoặc thổi phồng khả năng bản thân. Họ nghĩ mình có thể “làm được hết”, từ chối góp ý hoặc không thiết lập lộ trình rèn luyện cụ thể. Hậu quả là chậm tiến, bỏ cuộc hoặc cảm thấy bị tổn thương khi gặp phản hồi trái chiều.
• Thiếu thực tế trong ngoại hình, vật chất: Họ thường đặt ra tiêu chuẩn cao cho hình ảnh, sở hữu hoặc lối sống mà không dựa trên hoàn cảnh tài chính, thời gian hoặc điều kiện thật. Điều này dễ gây áp lực tinh thần, so sánh, và hình thành nhu cầu tiêu dùng vượt khỏi năng lực đáp ứng.
• Thiếu thực tế trong dòng tộc, xuất thân: Có người tự ti vì xuất thân, nghĩ rằng “Mình sẽ không bao giờ được ghi nhận”. Có người lại tự hào quá mức về nền tảng gia đình, kỳ vọng người khác phải ứng xử theo tiêu chuẩn cũ. Cả hai đều là biểu hiện của nhận thức sai lệch với bối cảnh xã hội hiện tại.
• Thiếu thực tế trong khía cạnh khác: Họ có thể không biết cách đặt giới hạn, không phân định được năng lực, vài trò – thời gian. Họ dễ hứa hẹn nhiều hơn mức mình có thể làm, hoặc sống bằng kỳ vọng của người khác mà không quay về kiểm tra lại nhịp sống thật của mình.

Có thể nói rằng, thiếu thực tế không chỉ là hành động sai mà là nhận thức thiếu chuẩn. Có thể nói rằng, khi người ta không dừng lại để “đo” chính mình và “soi” hoàn cảnh, mọi lựa chọn đều có thể trở thành bước đi lệch hướng.

Tác động, ảnh hưởng của thiếu thực tế.

Thiếu thực tế có ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống cá nhân và cộng đồng? Sự thiếu thực tế ban đầu có thể được che lấp bởi tinh thần lạc quan hoặc niềm tin tích cực. Nhưng nếu kéo dài mà không điều chỉnh, nó sẽ gây ra hệ quả sâu rộng về tâm lý, hành vi và hiệu quả sống.

• Thiếu thực tế đối với cuộc sống, hạnh phúc: Người thiếu thực tế thường rơi vào trạng thái “ảo vọng – vỡ mộng”. Họ hứng khởi khi bắt đầu, hụt hẫng khi sự thật không giống tưởng tượng. Niềm vui khó bền vì họ không định nghĩa hạnh phúc dựa trên điều có thể chạm tới.
• Thiếu thực tế đối với phát triển cá nhân: Họ dễ chọn sai phương pháp, sai mục tiêu hoặc sai môi trường rèn luyện. Dù có quyết tâm, họ vẫn không đạt được kết quả vì lộ trình thiếu tính khả thi. Việc thất bại nhiều lần khiến họ mất động lực hoặc quay sang đổ lỗi cho hoàn cảnh.
• Thiếu thực tế đối với mối quan hệ xã hội: Họ có thể bị hiểu sai là “thiếu trách nhiệm”, “nói cho vui”, hoặc “không đáng tin”. Những kỳ vọng thiếu sát thực dẫn tới xung đột không cần thiết, rạn nứt mối quan hệ và khó duy trì kết nối sâu với người khác.
• Thiếu thực tế đối với công việc, sự nghiệp: Người này dễ lên kế hoạch sai, giao việc sai người, định giá sai sản phẩm hoặc truyền thông sai cách. Sự thiếu chính xác này gây ảnh hưởng đến tiến độ, kết quả và uy tín. Trong tổ chức, họ có thể làm giảm sự tin cậy nội bộ hoặc khiến đội nhóm mất phương hướng.
• Thiếu thực tế đối với cộng đồng, xã hội: Khi nhóm hoặc tổ chức có nhiều cá nhân thiếu thực tế, các kế hoạch chung sẽ dễ mang tính khẩu hiệu hơn là hành động. Điều này tạo ra khoảng cách giữa ý tưởng và hiệu quả thực tế – khiến cộng đồng đánh mất năng lực triển khai và niềm tin nội tại.
• Ảnh hưởng khác: Người thiếu thực tế lâu ngày dễ hình thành tư duy cực đoan: hoặc quá mơ mộng, hoặc chán nản quay về sống an phận. Họ khó giữ được trạng thái cân bằng giữa kỳ vọng và chấp nhận – giữa khát vọng vươn lên và lòng biết ơn điều đang có.

Từ những thông tin trên có thể thấy, thiếu thực tế là biểu hiện tinh vi nhưng hệ quả sâu rộng. Và nếu không kịp điều chỉnh, nó sẽ trở thành cái bẫy vô hình – kéo lùi năng lực, phá vỡ kết nối và ngăn con người tiếp cận giá trị sống đích thực.

Biểu hiện thực tế của người có xu hướng thiếu thực tế.

Chúng ta có thể nhận ra xu hướng thiếu thực tế qua những suy nghĩ, hành vi và phản ứng thường gặp nào? Thiếu thực tế không phải lúc nào cũng đi kèm với sự ngây thơ. Nhiều người trưởng thành, có học thức, vẫn dễ rơi vào trạng thái thiếu thực tế – nếu không thường xuyên kiểm tra lại nhận thức, cảm xúc và điều kiện cụ thể đang vận hành trong cuộc sống mình.

• Biểu hiện của thiếu thực tế trong suy nghĩ và thái độ: Họ thường xuyên kỳ vọng vào kết quả nhanh, dễ, toàn diện. Suy nghĩ như “chắc chỉ cần cố chút là được”, “Mình xứng đáng với điều tốt nhất” hay “mọi thứ sẽ ổn theo cách của mình” có thể xuất hiện dày đặc – nhưng không đi kèm với quan sát cụ thể về thực tế.
• Biểu hiện của thiếu thực tế trong lời nói và hành động: Họ hứa nhiều nhưng khó giữ, hay lập kế hoạch nhưng ít khi hoàn tất. Hành động thường rời rạc, thiếu tính khả thi hoặc không phản ánh đúng mức độ cam kết. Khi bị nhắc nhở, họ thường nói “do không may” hơn là thừa nhận lệch từ đầu.
• Biểu hiện của thiếu thực tế trong cảm xúc và tinh thần: Họ dễ buồn, dễ chán, dễ cảm thấy bị “cuộc đời phản bội” khi kỳ vọng không thành. Cảm xúc thay đổi thất thường, thiếu khả năng kiên nhẫn trước những kết quả cần thời gian và nỗ lực bền bỉ để đạt được.
• Biểu hiện của thiếu thực tế trong công việc, sự nghiệp: Trong công việc, họ thường chọn những đề án lớn, nhiều cơ hội – nhưng ngại bắt đầu từ phần việc nhỏ. Họ thấy điều mình được giao là “không xứng tầm”, từ đó thiếu cam kết và khó đạt kết quả bền vững.
• Biểu hiện của thiếu thực tế trong khó khăn, nghịch cảnh: Khi đối mặt với áp lực, họ thường bỏ cuộc nhanh hoặc tìm lối thoát “không thật”. Họ không lập kế hoạch ứng phó cụ thể, mà mong mọi thứ “qua đi một cách tự nhiên” hoặc “sẽ có ai đó đến giúp”.
• Biểu hiện của thiếu thực tế trong đời sống và phát triển: Họ đăng ký nhiều khóa học nhưng ít khi hoàn thành. Họ thường xuyên tìm kiếm phương pháp “cấp tốc”, “bí kíp”, “chiến lược đột phá” – nhưng bỏ qua sự rèn luyện bền bỉ, liên tục – vốn là cốt lõi của trưởng thành.
• Các biểu hiện khác: Họ dễ tin vào quảng cáo, theo đuổi trào lưu mà không kiểm tra tính phù hợp, hoặc thường xuyên thay đổi mục tiêu mà không có tiêu chuẩn rõ ràng. Điều này khiến họ tiêu hao năng lượng vào quá nhiều hướng mà không đạt được thành tựu cụ thể.

Nhìn chung, thiếu thực tế không phải vì thiếu khát vọng mà vì thiếu điểm tựa. Nhìn chung, nếu không soi lại điều kiện thật sự đang có, mọi hành động dù mạnh mẽ đến đâu cũng dễ rơi vào vòng lặp thất vọng.

Cách rèn luyện, chuyển hóa lối sống thiếu thực tế.

Liệu có những hướng thực hành nào hiệu quả để hóa giải trạng thái thiếu thực tế một cách tự nhiên? Rèn luyện để thực tế không đồng nghĩa với việc từ bỏ mơ ước. Đó là hành trình điều chỉnh nhịp nhìn, nhịp nghĩ, nhịp làm – sao cho vừa đủ khớp với hoàn cảnh mà vẫn giữ được động lực dài hạn.

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Hãy thành thật với chính mình: “Mình đang mong chờ điều gì?”, “Kỳ vọng đó dựa trên dữ liệu gì?”, “Mình đã hành động gì để đạt điều đó?”. Việc tự chất vấn giúp bạn nhìn rõ khoảng cách giữa ý định và điều kiện, từ đó hình thành kế hoạch phù hợp hơn.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Thực tế không giết chết sự lãng mạn mà chính là vùng đất để lý tưởng nảy mầm. Khi bạn học cách nhìn mọi thứ trong cấu trúc “năng lực – điều kiện – thời gian – nguồn lực”, bạn sẽ chuyển hóa được mọi viễn cảnh thành lộ trình cụ thể.
• Học cách chấp nhận khác biệt: Không ai giống ai về hành trình, nhịp độ, điều kiện. Khi ngưng so sánh hoặc áp đặt mình theo tiêu chuẩn của người khác, bạn sẽ bớt thất vọng, và có thể tự xây dựng kế hoạch theo cách sát với bản thân mình hơn.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Hãy viết ra mục tiêu của bạn – sau đó ghi lại 3 yếu tố: “Hiện tại đang ở đâu?”, “Thiếu những gì?”, “Hành động đầu tiên là gì?”. Chỉ khi cụ thể hóa bằng chữ, bạn mới nhận ra mình đang đặt mục tiêu ở tầng nào – mơ hồ hay khả thi.
• Thiền định, chánh niệm và yoga: Những phương pháp này giúp bạn chậm lại, nhận diện đúng điều đang có, và nhìn sâu hơn vào tâm thế đang vận hành. Khi tâm bạn đủ vững và đủ hiện diện, bạn sẽ đưa ra quyết định gắn với thực tế mà không đánh mất lý tưởng.
• Chia sẻ khó khăn với người thân: Hãy dũng cảm nói rằng “Mình thấy mọi thứ rối quá, không biết điều gì là phù hợp với mình lúc này”. Khi người thân hiểu bạn không thiếu năng lực mà chỉ đang cần soi sáng thực tế, họ sẽ hỗ trợ bằng sự đồng hành và gợi ý đúng nhịp.
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Thói quen nhỏ như dậy sớm, ăn uống đều đặn, nghỉ ngơi hợp lý sẽ giúp bạn nhìn mọi việc rõ hơn. Một người mệt mỏi thường suy nghĩ cực đoan – còn người ổn định sẽ có khả năng nhận diện thực tế dễ dàng hơn.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu bạn đã mất phương hướng hoặc không còn tin vào khả năng nhìn rõ thực tế, hãy tìm đến chuyên gia tâm lý, mentor hoặc coach chuyên sâu. Họ có thể giúp bạn tái cấu trúc nhận thức và xây lại hành trình bằng công cụ cụ thể.
• Các giải pháp hiệu quả khác: Thực hành “tối giản kỳ vọng” – chọn 1 mục tiêu và 1 hành động cụ thể mỗi ngày để tiến gần. Dần dần, bạn sẽ thoát khỏi trạng thái đa nhiệm mơ hồ, và bắt đầu nhìn thấy những kết quả cụ thể thật sự.

Tóm lại, thiếu thực tế là điểm lệch có thể điều chỉnh. Và khi bạn học được cách đứng đúng chỗ, nhìn đúng chiều, làm đúng việc – thì mọi điều tốt đẹp bạn mơ về đều sẽ có cơ hội trở thành hiện thực.

Kết luận.

Thông qua chuỗi nội dung mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên, hy vọng rằng bạn đã có cái nhìn toàn diện về hiện tượng thiếu thực tế – không phải là một sai lầm, mà là một điểm lệch có thể điều chỉnh. Khi con người biết cách nhận diện kỳ vọng, phân tích bối cảnh, và chọn đúng nhịp hành động, họ sẽ xây dựng được lối sống thực tế mà không đánh mất cảm hứng. Thiếu thực tế không còn là khuyết điểm mà trở thành cơ hội để rèn luyện khả năng tư duy sát hoàn cảnh, lựa chọn đúng lộ trình và sống hiệu quả trong từng bước đi cụ thể của đời mình.