Thay đổi là gì? Khái niệm, vai trò và cách rèn luyện để thay đổi tích cực và phát triển bền vững

Cuộc sống luôn vận động. Không có điều gì thực sự đứng yên, kể cả khi ta cố bám chặt vào cái đã quen. Nhưng thay đổi – dù tất yếu, vẫn luôn là thử thách: đôi khi là nỗi sợ, đôi khi là nỗi đau, và cũng có khi là phép màu mở ra lối đi mới. Người sẵn sàng thay đổi không phải là người chối bỏ quá khứ, mà là người đủ tỉnh thức để hiểu rằng: chỉ khi bước ra khỏi lối mòn, ta mới thật sự gặp lại chính mình – với một phiên bản sâu sắc, linh hoạt và sống động hơn. Qua bài viết sau, cùng Sunflower Academy chúng ta sẽ khám phá khái niệm, vai trò và cách rèn luyện để thay đổi tích cực và phát triển bền vững – như một hành trình sống tỉnh thức giữa thế giới không ngừng biến động.

Thay đổi là gì? Khái niệm, vai trò và cách rèn luyện để thay đổi tích cực và phát triển bền vững.

Khái niệm về thay đổi.

Tìm hiểu khái niệm về thay đổi nghĩa là gì? Thay đổi (Change hay Transformation, Adaptation, Renewal) là tiến trình chuyển từ trạng thái hiện tại sang một trạng thái mới – có thể là nhận thức, hành vi, cảm xúc hoặc mô hình sống. Không phải thay đổi nào cũng tích cực, nhưng thay đổi là điều kiện cần để mở ra những khả năng mới, để con người không bị mắc kẹt trong lối mòn cũ. Thay đổi không phải lúc nào cũng dễ chịu – nhưng là bước đầu tiên cho mọi sự phát triển sâu sắc và bền vững.

Trong đời sống cá nhân, thay đổi có thể là bỏ một thói quen cũ, học một cách suy nghĩ mới, điều chỉnh cách ứng xử, hoặc bắt đầu hành trình chữa lành. Trong tổ chức, thay đổi là đổi quy trình, đổi người lãnh đạo, đổi chiến lược – với hy vọng tiến gần hơn đến mục tiêu hiệu quả và phù hợp. Trong xã hội, thay đổi là tái định hình văn hóa, tư duy cộng đồng, lối sống chung. Bản chất của thay đổi là động – là chuyển động từ cái đã biết sang cái chưa chắc chắn, từ quen thuộc sang tiềm năng.

Để phân biệt rõ thay đổi, chúng ta cần phân biệt với các khái niệm như thích nghi, cải tiến, phá bỏ và phủ định. Cụ thể như sau:

• Thích nghi (Adaptation): Là quá trình điều chỉnh hành vi hoặc suy nghĩ để phù hợp với hoàn cảnh bên ngoài. Thích nghi thường mang tính phản ứng – điều chỉnh để sống sót hoặc duy trì ổn định. Trong khi đó, thay đổi có thể xuất phát từ nội lực, là một sự chủ động tạo ra khác biệt mà không đợi hoàn cảnh buộc phải biến chuyển. Người thật sự thay đổi không chỉ phản ứng với môi trường mà còn định hình lại môi trường để phản ánh giá trị bên trong mình.
• Cải tiến (Improvement): Là việc làm cho một hệ thống, thói quen hoặc kết quả trở nên tốt hơn theo hướng nâng cấp kỹ thuật hoặc tối ưu hiệu suất. Tuy nhiên, thay đổi không giới hạn ở việc cải tiến cái cũ – nó còn bao gồm việc từ bỏ hoàn toàn lối cũ, thử nghiệm một mô hình mới, hoặc chấp nhận trạng thái chưa biết để tạo nên một hướng đi khác. Thay đổi có thể là bước lùi chiến lược để tạo đà cho chuyển mình sâu sắc hơn.
• Phá bỏ (Destruction): Là hành động loại trừ hoặc xóa sạch một cấu trúc cũ – thường mang tính cực đoan hoặc phản ứng mạnh. Trong khi đó, thay đổi là tiến trình có chọn lọc và có định hướng. Nó không phá hủy tất cả, mà phân biệt điều gì nên giữ lại và điều gì cần buông bỏ. Thay đổi thật sự bao hàm sự tôn trọng quá khứ – nhưng không lệ thuộc vào nó, mà dùng nó làm bàn đạp cho bước tiến mới.
• Phủ định (Negation): Là thái độ bác bỏ một ý tưởng, giá trị hoặc mô hình mà không nhất thiết có giải pháp thay thế. Trái lại, thay đổi là sự chuyển động có lý trí – không chỉ dừng ở việc nói “không đúng”, mà là câu hỏi “vậy điều gì mới phù hợp?”. Thay đổi không phủ định tất cả cái cũ mà là mời gọi soi chiếu để xác định điều gì còn giá trị, điều gì cần chuyển hóa để tiệm cận điều tốt đẹp hơn.

Ví dụ, một người thường xuyên trì hoãn công việc, cảm thấy bản thân thiếu năng lượng và kỷ luật. Sau một giai đoạn quan sát, họ bắt đầu thức dậy sớm hơn, tập thể dục buổi sáng, giảm bớt mạng xã hội, và viết nhật ký mỗi tối. Điều này không chỉ là thay đổi lịch trình mà là sự điều chỉnh niềm tin về bản thân, tái định nghĩa hình ảnh cá nhân và thiết lập một cách sống mới có chủ đích. Thay đổi thật sự chạm đến tầng động lực sâu – nơi con người thôi sống theo quán tính và bắt đầu chọn lựa có ý thức.

Như vậy, thay đổi không chỉ là hành vi, mà là một hành trình chuyển hóa. Và nếu được dẫn dắt đúng cách, thay đổi chính là chiếc cầu bắc từ hiện tại sang một phiên bản tốt hơn – của bản thân, mối quan hệ, tổ chức hay cả cộng đồng.

Phân loại các khía cạnh của thay đổi.

Thay đổi thường biểu hiện qua những dạng thức cụ thể nào? Dù cùng mang tên gọi là “thay đổi”, nhưng mỗi lĩnh vực trong đời sống sẽ đòi hỏi một hình thức chuyển dịch riêng biệt – có nơi nhẹ nhàng, có nơi quyết liệt; có nơi nội tâm, có nơi thể hiện qua hành động. Việc phân loại các khía cạnh của thay đổi giúp ta hiểu rằng: thay đổi không chỉ xảy ra ở bề mặt, mà thâm nhập sâu vào cấu trúc tâm trí, cảm xúc và cách sống của con người.

• Thay đổi trong tình cảm, mối quan hệ: Trong các mối quan hệ, thay đổi thường đến từ nhận thức rằng cách cư xử cũ đang làm tổn thương nhau. Người biết thay đổi sẽ học cách lắng nghe thay vì phản ứng, chọn thấu cảm thay vì phòng thủ. Họ không cố gắng sửa người khác, mà điều chỉnh chính mình để nuôi dưỡng kết nối lành mạnh hơn. Thay đổi ở đây không làm mất đi cá tính mà làm sâu thêm sự hiểu nhau.
• Thay đổi trong đời sống, giao tiếp: Khi giao tiếp thiếu hiệu quả, thay đổi nằm ở việc nhận ra lối nói mơ hồ, vòng vo, hay thiếu chủ động đang làm gián đoạn hiểu biết. Người sẵn sàng thay đổi sẽ học cách nói rõ, nghe kỹ, và phản hồi không công kích. Đây không phải là “học cách nói hay”, mà là thay đổi sâu về cách kết nối bằng sự hiện diện, chân thành và minh bạch.
• Thay đổi trong kiến thức, trí tuệ: Người thông minh chưa chắc đã thay đổi được – nếu họ bám chặt vào niềm tin cũ. Thay đổi trí tuệ là khả năng cập nhật nhận thức, sẵn sàng gỡ bỏ niềm tin không còn phù hợp và học lại điều tưởng chừng đã biết. Người có trí tuệ sống động không ngại nói “Tôi sai”, vì với họ, thay đổi quan điểm là dấu hiệu của sự trưởng thành, chứ không phải yếu đuối.
• Thay đổi trong địa vị, quyền lực: Khi một người chuyển từ vai trò nhân viên sang lãnh đạo, thay đổi không chỉ là chức danh mà là sự dịch chuyển tư duy. Thay vì làm tốt phần việc cá nhân, họ cần học cách trao quyền, lắng nghe tập thể và chịu trách nhiệm ở cấp hệ thống. Ai không thay đổi tương xứng với vai trò sẽ dễ tạo ra bất ổn và đánh mất lòng tin từ người khác.
• Thay đổi trong tài năng, năng lực: Tài năng mà không đổi mới sẽ trở nên nhàm chán hoặc lỗi thời. Người giỏi là người biết làm mới chính mình – không vì áp lực cạnh tranh, mà vì tinh thần tự tiến hóa. Thay đổi ở đây không chỉ là học kỹ năng mới, mà còn là rèn lại thái độ học, từ việc cởi mở đón nhận phản hồi, đến việc sẵn sàng rời khỏi vùng giỏi để bắt đầu lại từ đầu.
• Thay đổi trong ngoại hình, vật chất: Việc thay đổi ngoại hình, phong cách sống hay môi trường làm việc có thể là biểu hiện rõ ràng nhất của thay đổi. Tuy nhiên, thay đổi bề ngoài sẽ vô nghĩa nếu không gắn liền với một sự dịch chuyển bên trong. Người thay đổi sâu sẽ chọn lối sống đơn giản hơn, không để vật chất điều khiển hành vi mà sử dụng nó như công cụ phục vụ giá trị sống.
• Thay đổi trong dòng tộc, xuất thân: Có người rời xa gốc rễ để “thoát khỏi” quá khứ, nhưng người thay đổi thật sự sẽ học cách hiểu, chữa lành và tái lập mối quan hệ với xuất thân. Thay đổi không có nghĩa là phủ định nguồn cội mà là biết giữ phần lành, học từ phần chưa ổn, và xây dựng phiên bản mới không mang gánh nặng truyền thống.
• Thay đổi trong khía cạnh khác: Trong thói quen, niềm tin tôn giáo, hoặc cách đối mặt với khổ đau – mỗi thay đổi nhỏ đều là một bước chuyển lớn. Người biết thay đổi sẽ không chỉ “đổi cách làm”, mà còn thay cách cảm, cách nghĩ và cách định nghĩa bản thân. Sự thay đổi thật sự luôn bắt đầu từ bên trong – nơi người ta tự hỏi: “Điều gì cần được giữ lại? Điều gì cần được buông?”

Tổng hợp lại các khía cạnh vừa phân tích, có thể thấy thay đổi là tiến trình đa chiều – không chỉ tác động đến hành vi mà còn chạm đến chiều sâu bản thể. Mỗi khía cạnh đều là cơ hội để định hình lại chính mình – với điều kiện là ta đủ can đảm nhìn thẳng và chọn bước đi tiếp theo một cách tỉnh táo.

Có thể nói rằng, thay đổi không phải là cú bẻ lái đột ngột mà là sự điều hướng sâu sắc từ bên trong, nơi con người quyết định bước ra khỏi cái cũ không còn phù hợp, để mở ra không gian sống mới cho chính mình.

Tác động, ảnh hưởng của thay đổi.

Thay đổi có ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống cá nhân và cộng đồng? Mỗi hành động thay đổi, dù nhỏ, đều tạo ra chuỗi tác động dây chuyền – không chỉ trong cá nhân mà cả trong môi trường xung quanh. Khi thay đổi được thực hiện từ nhận thức sâu sắc, nó không chỉ làm mới hành vi, mà còn định hình lại bản sắc, định hướng và giá trị sống của con người.

• Thay đổi đối với cuộc sống, hạnh phúc: Người biết thay đổi không bị mắc kẹt trong nỗi khổ kéo dài. Họ không chờ hoàn cảnh tốt lên, mà chọn thay đổi góc nhìn để thấy điều đang có. Chính khả năng điều chỉnh nhận thức này giúp họ sống nhẹ hơn, hài lòng hơn – không vì mọi thứ “ổn” mà vì họ biết cách tương tác mới với những gì chưa ổn.
• Thay đổi đối với phát triển cá nhân: Mỗi bước trưởng thành đều đi kèm một thay đổi, từ cách nhìn bản thân đến cách thiết lập mối quan hệ. Ai không chịu thay đổi sẽ lặp lại cái cũ, dù trong hình hài mới. Ngược lại, người phát triển bền vững luôn ở trong trạng thái cập nhật, học lại, gỡ bỏ và tái thiết. Họ không sợ “mất bản thân”, vì họ hiểu: bản thân thật sự là một tiến trình sống động – không phải bản sao của quá khứ.
• Thay đổi đối với mối quan hệ xã hội: Mối quan hệ được chữa lành khi ít nhất một bên sẵn sàng thay đổi: ngưng chỉ trích, học lắng nghe, giảm kỳ vọng… Sự thay đổi không phải để vừa lòng người khác, mà để tạo ra không gian kết nối mới – nơi hai người được là chính mình mà vẫn gặp nhau ở điểm chung. Quan hệ không thay đổi thì dễ gãy, nhưng thay đổi sai cách cũng dễ lạc mất nhau. Vì thế, thay đổi đòi hỏi sự tỉnh thức lẫn tôn trọng.
• Thay đổi đối với công việc, sự nghiệp: Trong môi trường chuyên nghiệp, thay đổi là yếu tố sống còn. Người bám chặt vào “cách cũ” sẽ khó thích nghi với xu thế mới, bị bỏ lại trong quá trình chuyển dịch của tổ chức. Ngược lại, người biết đổi hướng, học lại, và nâng cấp năng lực sẽ tạo được giá trị lâu dài. Họ không “cố giữ vị trí”, mà học cách gia tăng giá trị cho vai trò mình đảm nhiệm.
• Thay đổi đối với cộng đồng, xã hội: Một xã hội phát triển là xã hội biết thay đổi: từ mô hình quản lý, đến thái độ của người dân với sự khác biệt. Khi thay đổi đến từ nhận thức tập thể – chứ không chỉ phản ứng bề mặt – cộng đồng ấy sẽ bền vững hơn, linh hoạt hơn và nhân văn hơn. Xã hội trì trệ là nơi thay đổi bị xem là mối đe dọa; xã hội tiến bộ là nơi thay đổi được coi là cơ hội học và làm mới.
• Ảnh hưởng khác: Trong giáo dục, thay đổi là khả năng học lại những điều tưởng đã biết. Trong trị liệu tâm lý, thay đổi là bước đầu của hồi phục, từ nhận ra nỗi đau đến điều chỉnh phản ứng. Trong nghệ thuật, thay đổi là chất liệu để sáng tạo không lặp lại. Trong tâm linh, thay đổi là hành trình buông bản ngã để tiếp xúc với chân ngã. Mỗi lĩnh vực đều có điểm khởi đầu là dám thay đổi.

Từ những thông tin trên có thể thấy, thay đổi không chỉ là điều kiện để sinh tồn mà là con đường để con người khai mở, trưởng thành và sống với phiên bản sâu sắc nhất của chính mình.

Biểu hiện thực tế của người có năng lực thay đổi.

Chúng ta có thể nhận ra thay đổi qua những suy nghĩ, hành vi và phản ứng thường gặp nào? Năng lực thay đổi không thể hiện ở những tuyên bố lớn lao, mà lặng lẽ bộc lộ trong cách một người phản ứng trước điều chưa biết, đối diện với nghịch cảnh, hoặc đơn giản là sẵn sàng gỡ bỏ thói quen cũ. Người có khả năng thay đổi không phải là người hay thay đổi mà là người biết khi nào cần thay đổi, và làm điều đó một cách tỉnh thức, có định hướng.

• Biểu hiện của thay đổi trong suy nghĩ và thái độ: Họ không khư khư giữ niềm tin cũ chỉ vì “Mình luôn nghĩ thế”. Khi gặp thông tin mới, họ không lập tức bác bỏ mà tự hỏi: “Liệu điều này có hợp lý hơn không?”. Họ không bị đe dọa bởi sự khác biệt, mà tò mò trước nó. Thái độ của họ không cố chứng minh cái cũ đúng mà tìm xem điều gì phù hợp với hiện tại hơn.
• Biểu hiện của thay đổi trong lời nói và hành động: Họ không ngại nói “Tôi sai rồi” – một cách nhẹ nhàng và không tự tổn thương. Họ điều chỉnh kế hoạch, thay đổi cách diễn đạt, sửa lại hành vi… mà không xem đó là thất bại, mà là thích ứng. Hành động của họ không mang màu “giật gân”, mà bền bỉ, kiên định với mục tiêu cốt lõi, linh hoạt về phương tiện.
• Biểu hiện của thay đổi trong cảm xúc và tinh thần: Khi bị chỉ trích, họ không phản ứng bằng tự vệ hay phủ định. Họ lùi lại, quan sát cảm xúc, và tìm cách hiểu thông điệp ẩn sau. Tinh thần của họ không cứng nhắc, không bảo thủ mà đủ mềm để chuyển động, và đủ vững để không bị lay động bởi mọi tác động. Sự thay đổi ở họ không làn sóng mà là dòng chảy âm thầm nhưng bền bỉ.
• Biểu hiện của thay đổi trong công việc, sự nghiệp: Họ luôn học thêm – không vì bị yêu cầu, mà vì thấy cần. Họ không ngại bắt đầu lại từ đầu một kỹ năng, một lĩnh vực mới nếu nhận ra điều đang làm không còn phù hợp. Trong họ luôn có tinh thần “tự reset” – không đợi ai thúc ép, không chờ đến khi mọi thứ sụp đổ mới thay đổi.
• Biểu hiện của thay đổi trong khó khăn, nghịch cảnh: Khi mất mát, thất bại hay bị phản bội, họ không ở lại trong vai nạn nhân quá lâu. Sau một giai đoạn chấp nhận cảm xúc, họ tự hỏi: “Giờ mình có thể làm khác đi điều gì?”. Họ không dằn vặt, cũng không phủ nhận nỗi đau mà bước tiếp với một phiên bản mới của chính mình: hiểu hơn, mềm hơn, và bản lĩnh hơn.
• Biểu hiện của thay đổi trong đời sống và phát triển: Họ đọc sách trái quan điểm, lắng nghe những người khác thế hệ, và thử nghiệm những điều chưa từng làm. Họ đặt câu hỏi với chính mình: “Thói quen này còn phù hợp không? Giá trị nào mình cần sống sâu hơn?”. Họ không thay đổi vì trào lưu, mà vì mong muốn sống thật – sống đúng – sống sâu.
• Các biểu hiện khác: Trên mạng xã hội, họ không ngại viết lại điều từng tin khi thấy hiểu sai. Trong gia đình, họ không cố ép con cái giống mình mà thay đổi cách làm cha mẹ để lắng nghe hơn. Trong cộng đồng, họ không bảo vệ cái cũ vì sợ mất kiểm soát mà sẵn sàng cùng nhau tìm cách mới tốt hơn. Họ không theo đuổi hình ảnh “Người hoàn hảo”, mà chọn trở thành “Người đang tiến hóa”.

Nhìn chung, biểu hiện rõ ràng nhất của người biết thay đổi là: họ không cố giữ cái gì không còn sống trong họ. Họ biết khi nào một tư tưởng đã chết, một mối quan hệ đã mòn, hay một hành vi đã lỗi thời, và đủ dũng cảm để rời đi, chỉnh lại hoặc làm mới mà không hoảng loạn.

Cách rèn luyện, chuyển hóa năng lực thay đổi.

Làm thế nào để rèn luyện và chuyển hóa thay đổi một cách sâu sắc và bền vững? Thay đổi không đến từ ý chí đơn thuần mà từ sự quan sát sâu sắc với chính mình và thực tại. Để có thể thay đổi thật, con người cần vượt qua hai rào cản lớn: thói quen vô thức và nỗi sợ mất mát. Muốn thay đổi bền vững, ta cần xây nền từ nhận thức – rồi mới điều chỉnh hành vi – rồi mới duy trì bằng hệ giá trị mới.

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Viết ra điều bạn đã biết là cần thay đổi – nhưng vẫn chưa làm. Tại sao? Vì sợ? Vì lười? Vì chưa đủ đau? Hỏi kỹ: “Mình đang được lợi gì từ việc giữ thói quen cũ?”. Khi thấy được sự lười biếng trá hình, hoặc nỗi sợ bị từ chối, bạn mới có cơ hội bước vào tầng gốc rễ của hành vi và làm việc với nó thật sự.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Đừng xem thay đổi là “đánh mất” mà là “có thêm”. Thay vì hỏi “nếu mình thay đổi thì sẽ mất gì?”, hãy hỏi “nếu không thay đổi thì sẽ mãi mất gì?”. Câu hỏi này làm rõ cái giá của việc đứng yên. Nhận ra rằng, không thay đổi cũng là một lựa chọn – nhưng thường là lựa chọn tốn kém hơn.
• Học cách chấp nhận khác biệt: Nhiều thay đổi bị kẹt vì ta không chịu nổi sự khác biệt, từ chính mình hoặc người khác. Hãy thực hành: lắng nghe quan điểm trái ngược mà không phản bác; sống thử một lịch trình mới mà không khó chịu; đứng trước điều bất ngờ mà không vội quay lại thói quen cũ. Thay đổi bắt đầu từ khả năng chấp nhận rằng: khác không có nghĩa là sai.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Lập một “nhật ký thay đổi” – mỗi ngày ghi 1 hành vi nhỏ bạn đã làm khác hôm qua. Không cần lớn – chỉ cần đều đặn. Việc viết ra giúp não bộ ghi nhận, củng cố nhận diện mới, và biến sự thay đổi từ hành vi lẻ tẻ thành tiến trình có chủ đích.
• Thiền định, chánh niệm và yoga: Những thực hành này giúp bạn quan sát tâm mình đang vận hành thế nào. Khi thấy được sự kháng cự trong suy nghĩ, thói quen phòng vệ, hay nỗi sợ bị bỏ lại – bạn mới có thể “chạm” vào gốc rễ chưa thay đổi. Chánh niệm dạy ta: thay đổi không đến từ cưỡng ép, mà từ tỉnh thức và quan sát không phán xét.
• Chia sẻ khó khăn với người thân: Nói thật: “Mình đang cố thay đổi điều này – nhưng dễ bị trôi về thói quen cũ.”. Khi người thân biết, họ sẽ nhắc bạn khi cần – không phải để giám sát, mà để tạo không gian an toàn khi bạn lỡ vấp. Chia sẻ là cách giữ cho thay đổi không trở thành cuộc chiến đơn độc.
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Thay đổi cần năng lượng. Một cơ thể mệt mỏi sẽ thích ở lại trong vùng an toàn. Hãy bắt đầu từ những thay đổi đơn giản: dậy sớm hơn 15 phút, uống nước đúng giờ, giảm màn hình điện thoại… Những thay đổi nhỏ về thể chất là nền cho những chuyển động lớn về tinh thần.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Có những thay đổi đụng vào tầng sâu – như niềm tin giới hạn, tổn thương thời thơ ấu, hoặc xung đột giá trị. Trị liệu tâm lý, coaching hoặc tham vấn chuyên môn sẽ giúp bạn đi vào vùng gốc rễ một cách an toàn và hiệu quả. Không ai bắt buộc phải thay đổi một mình.
• Các giải pháp hiệu quả khác: Thực hành “21 ngày hành vi mới” – chọn một điều nhỏ và làm mỗi ngày. Tham gia nhóm học tập, lớp phát triển bản thân, hoặc các buổi chia sẻ định kỳ. Đọc sách trái quan điểm để làm mềm hệ niềm tin. Và quan trọng nhất: ăn mừng những bước tiến nhỏ – để não ghi nhận rằng thay đổi là có thể và đáng giá.

Tóm lại, thay đổi không phải là một hành vi tức thời mà là hành trình tái lập chính mình từ bên trong. Khi bạn thay đổi có chủ đích, bạn không chỉ tạo ra phiên bản mới mà mở ra tương lai mới cho chính mình và cả những người xung quanh.

Kết luận.

Thông qua quá trình khám phá về thay đổi, từ bản chất, phân loại, ảnh hưởng đến biểu hiện và hướng rèn luyện, mà Sunflower Academy vừa trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng, thay đổi không chỉ là hành vi nhất thời, mà là khả năng sống động để thích nghi, phục hồi và trưởng thành. Người biết thay đổi đúng lúc sẽ không đánh mất bản thân, mà đang mở ra một phiên bản tốt hơn của chính mình. Và rằng, thay đổi không bắt đầu bằng việc làm khác đi mà bằng việc nghĩ khác đi, cảm khác đi và sống khác đi, từ gốc rễ bên trong.