Thất thường là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để khắc phục sự thất thường, thiếu ổn định

01/03/2025

Thất thường là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để khắc phục sự thất thường, thiếu ổn định

Trong dòng chảy cuộc sống nhiều áp lực, không ít người rơi vào trạng thái thay đổi tâm trạng, hành vi hoặc năng lượng một cách thất thường – khi thì tích cực, lúc lại rơi vào mệt mỏi, khó kiểm soát. Những dao động không theo quy luật này tuy thoạt nhìn chỉ là phản ứng tự nhiên, nhưng nếu kéo dài có thể ảnh hưởng sâu sắc đến sự ổn định nội tâm và chất lượng sống. Thất thường không chỉ khiến ta mất kết nối với chính mình, mà còn làm tổn hại đến các mối quan hệ và hiệu quả công việc. Qua bài viết sau đây, cùng Sunflower Academy chúng ta sẽ tìm hiểu thất thường là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của thất thường phổ biến, cũng như tác hại của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để khắc phục sự thất thường, thiếu ổn định.

Mục lục

Thất thường là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để khắc phục sự thất thường, thiếu ổn định.

Định nghĩa về thất thường.

Tìm hiểu khái niệm về thất thường nghĩa là gì? Thất thường (Instability hay Volatility, Inconsistency, Unpredictability) là tình trạng khi một hành vi, cảm xúc, thói quen hoặc phản ứng thay đổi liên tục, không theo quy luật rõ ràng và thiếu tính ổn định lâu dài. Sự thất thường có thể biểu hiện qua nhiều khía cạnh như: tâm trạng thay đổi đột ngột, sinh hoạt không điều độ, phản ứng không nhất quán, năng lượng lúc cao lúc thấp, hoặc lối sống thiếu đều đặn. Trong đời sống hàng ngày, một người có thể ăn ngủ thất thường, làm việc thất thường, hoặc duy trì các mối quan hệ với thái độ thất thường. Trạng thái này khiến cá nhân dễ mất kiểm soát, ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, tinh thần và khả năng duy trì sự ổn định trong cuộc sống.

Thất thường thường bị nhầm lẫn với rối loạn, rối bời, hoang mang – tuy nhiên, mỗi khái niệm lại có mức độ và sắc thái riêng biệt. Rối loạn là tình trạng mất chức năng hoạt động ổn định, thường mang tính bệnh lý và kéo dài. Rối bời mô tả cảm xúc nhất thời bị xáo trộn bởi một biến cố hay áp lực. Còn hoang mang là trạng thái lúng túng, dao động trong nhận thức khi không biết nên tin vào điều gì. Trái nghĩa với thất thường là sự ổn định, điều độ, nhất quán và khả năng giữ cân bằng trong các phản ứng cá nhân.

Để hiểu rõ hơn về thất thường, chúng ta cần phân biệt với một số khái niệm khác như rối loạn, mơ hồ, rối bời, cảm giác tồi tệ. Cụ thể như sau:

Rối loạn (Disorder): Khác với thất thường mang tính dao động và vẫn còn khả năng kiểm soát, rối loạn là sự suy giảm nghiêm trọng về chức năng tâm lý, sinh lý hoặc hành vi, đòi hỏi can thiệp chuyên môn. Thất thường kéo dài và không được điều chỉnh có thể là bước đầu dẫn đến rối loạn.
Mơ hồ (Ambiguity): Mơ hồ là tình trạng thiếu rõ ràng trong thông tin, nhận thức hoặc cảm nhận. Một người có thể hành động thất thường vì bị mơ hồ trong mục tiêu sống hoặc các lựa chọn không minh bạch. Tuy nhiên, mơ hồ là nguyên nhân – còn thất thường là biểu hiện cụ thể.
Rối bời (Overwhelmed): Rối bời là cảm xúc nhất thời khi bị tấn công bởi quá nhiều yếu tố cùng lúc. Người rối bời có thể biểu hiện thất thường, nhưng không phải ai thất thường cũng đang bị rối bời. Rối bời thiên về cảm xúc mạnh trong ngắn hạn, còn thất thường thiên về mô thức dài hạn.
Cảm giác tồi tệ (Awful Feeling): Đây là cảm xúc tiêu cực mạnh về bản thân hoặc cuộc sống. Người hay rơi vào cảm giác tồi tệ thường mất động lực, phản ứng chán nản, điều này có thể dẫn đến hành vi thất thường do thiếu năng lượng điều phối.

Ví dụ, một sinh viên năm cuối đang chịu áp lực tốt nghiệp nhưng chưa rõ định hướng nghề nghiệp có thể rơi vào trạng thái thất thường: hôm thì học xuyên đêm, hôm thì bỏ bê việc học; lúc thì vui vẻ gặp gỡ bạn bè, lúc lại thu mình tránh giao tiếp. Những biểu hiện này không chỉ làm ảnh hưởng đến kết quả học tập mà còn khiến các mối quan hệ cá nhân trở nên căng thẳng. Nếu kéo dài, trạng thái thất thường có thể biến thành khủng hoảng tâm lý nghiêm trọng hơn.

Như vậy, thất thường là trạng thái không ổn định trong tâm trí, cảm xúc, hành vi hoặc nhịp sống của con người – thường xuất hiện khi cá nhân thiếu cân bằng nội tại hoặc bị ảnh hưởng bởi môi trường bất định. Đây là dấu hiệu cảnh báo cần được nhận diện kịp thời để giữ vững sự ổn định và điều phối cuộc sống một cách hài hòa hơn. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng phân loại các hình thức thất thường phổ biến trong đời sống.

Phân loại các hình thức của thất thường trong đời sống.

Thất thường được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Đây không chỉ là cảm xúc lên xuống bất chợt, mà còn là biểu hiện của sự thiếu ổn định kéo dài trong cách suy nghĩ, sinh hoạt, ứng xử và cảm nhận thực tế. Thất thường có thể xuất hiện rõ rệt hoặc âm thầm trong đời sống hằng ngày, và nếu không được nhận diện đúng lúc, sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng duy trì chất lượng sống. Cụ thể như sau:

Thất thường trong tình cảm, mối quan hệ: Người có cảm xúc thất thường thường khó duy trì sự gắn kết lâu dài. Họ có thể đang rất thân thiết, rồi bỗng nhiên xa cách, khi thì nhiệt tình, khi thì lạnh nhạt không lý do rõ ràng. Điều này khiến người đối diện cảm thấy khó hiểu, tổn thương và mất lòng tin. Các mối quan hệ vì thế dễ rơi vào căng thẳng, rạn nứt hoặc mỏi mệt do thiếu sự ổn định cảm xúc từ một phía.
Thất thường trong đời sống, giao tiếp: Trong giao tiếp, người thất thường có thể lúc thì cởi mở, hoạt bát; lúc lại thờ ơ, khó gần. Họ khó duy trì thái độ ổn định khi làm việc nhóm, dễ nổi nóng hoặc đột ngột im lặng, rút lui. Thất thường trong giao tiếp khiến người khác cảm thấy dè dặt, không dám tiếp cận hoặc sẵn sàng chia sẻ, từ đó làm gián đoạn các tương tác xã hội quan trọng.
Thất thường về kiến thức, trí tuệ: Đây là tình trạng học tập, tiếp thu kiến thức thiếu đều đặn – có lúc say mê nghiên cứu, lúc lại hoàn toàn mất tập trung, bỏ bê hoặc nghi ngờ năng lực bản thân. Người này dễ thay đổi quan điểm, nhận định, không có lập trường rõ ràng và khó tiếp cận thông tin một cách nhất quán. Sự dao động trong tư duy khiến họ mất tự tin, thiếu hệ thống trong việc hình thành hiểu biết.
Thất thường về địa vị, quyền lực: Người đang ở vị trí dẫn dắt nhưng có lối hành xử thất thường dễ khiến tổ chức mất phương hướng. Khi thì họ ra quyết định mạnh mẽ, khi lại do dự hoặc rút lại chính sách đột ngột. Sự thiếu ổn định trong cách thể hiện vai trò khiến tập thể mất niềm tin, khó hợp tác lâu dài và dễ dẫn đến hỗn loạn trong cơ cấu vận hành.
Thất thường về tài năng, năng lực: Một số người biểu hiện rất tốt ở một thời điểm nhưng nhanh chóng mất phong độ không rõ lý do. Có khi làm việc cực kỳ hiệu quả, có khi trì trệ không kiểm soát. Điều này thường bắt nguồn từ sự thiếu ổn định nội tâm, khả năng quản lý năng lượng kém hoặc chưa có phương pháp duy trì động lực dài hạn. Thất thường về năng lực gây ảnh hưởng đến sự phát triển nghề nghiệp và uy tín cá nhân.
Thất thường về ngoại hình, vật chất: Sự thất thường ở khía cạnh này thường thể hiện qua việc thay đổi đột ngột trong cách ăn mặc, chi tiêu, sinh hoạt – có lúc rất chỉn chu, có lúc lại buông thả hoặc phung phí. Điều này phản ánh sự dao động trong cảm xúc hoặc nhận thức giá trị cá nhân, khiến con người khó duy trì một hình ảnh nhất quán, từ đó ảnh hưởng đến cách người khác nhìn nhận và hợp tác.
Thất thường về dòng tộc, xuất thân: Một số người cảm thấy tự hào về gốc gác mình vào lúc này, nhưng sau đó lại phủ nhận hoặc cảm thấy tự ti, muốn tách khỏi quá khứ. Sự lẫn lộn trong nhận diện nguồn gốc có thể dẫn đến xung đột giá trị cá nhân, tạo ra mâu thuẫn nội tâm và khiến họ hành xử thiếu nhất quán trong các quyết định liên quan đến bản sắc.

Có thể nói rằng, trạng thái thất thường không chỉ đơn giản là “lúc vui lúc buồn”, mà là một chuỗi phản ứng không ổn định có thể len lỏi vào nhiều mặt của cuộc sống. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những tác hại mà thất thường gây ra đối với tinh thần, hành vi và các mối quan hệ xã hội.

Tác hại của sự thất thường trong cuộc sống.

Khi gặp phải tình trạng thất thường trong cảm xúc, hành vi hoặc sinh hoạt, trạng thái này có ảnh hưởng tiêu cực như thế nào trong việc định hình cuộc sống của chúng ta? Sự thiếu ổn định không chỉ làm gián đoạn các hoạt động thường nhật mà còn bào mòn dần sự tin tưởng, khả năng điều phối và phát triển cá nhân. Dưới đây là những ảnh hưởng tiêu cực mà thất thường mang lại cho chúng ta:

Thất thường đối với cuộc sống, hạnh phúc cá nhân: Một người sống trong trạng thái thất thường thường cảm thấy mệt mỏi, mất phương hướng, không thể tận hưởng niềm vui trọn vẹn. Khi tâm trạng lên xuống thất thường, không gian sống dễ bị bao phủ bởi sự bất an, căng thẳng, dẫn đến mất ngủ, suy nhược cơ thể và chất lượng sống suy giảm rõ rệt. Hạnh phúc cá nhân không thể tồn tại bền vững nếu thiếu sự ổn định về tinh thần.
Thất thường đối với phát triển cá nhân: Người hay thay đổi trong suy nghĩ và hành vi thường khó hoàn thành mục tiêu dài hạn. Họ dễ bỏ cuộc giữa chừng, mất hứng thú nhanh chóng hoặc thay đổi định hướng quá thường xuyên mà không đạt được chiều sâu thực sự. Điều này dẫn đến việc thiếu nền tảng phát triển bền vững, không xây dựng được nội lực cũng như sự kiên định trong hành trình trưởng thành.
Thất thường đối với mối quan hệ xã hội: Người thất thường khiến người xung quanh cảm thấy khó đoán, thiếu an toàn và không biết phải cư xử như thế nào cho phù hợp. Khi thì thân thiện, khi thì lạnh nhạt, khi thì hợp tác, khi lại khép kín… những mối quan hệ như vậy thường căng thẳng, thiếu sự kết nối chân thành và dễ rơi vào ngờ vực, mệt mỏi. Về lâu dài, họ có thể bị cô lập hoặc đánh mất những mối quan hệ quan trọng.
Thất thường đối với công việc, sự nghiệp: Trong môi trường làm việc, sự thiếu ổn định khiến một người bị đánh giá là không chuyên nghiệp hoặc thiếu đáng tin cậy. Việc thay đổi quyết định đột ngột, làm việc thiếu đều đặn, hoặc dễ chán nản sẽ ảnh hưởng đến tiến độ chung, hiệu suất cá nhân và cả uy tín với đồng nghiệp, cấp trên. Người thất thường khó xây dựng sự nghiệp vững chắc nếu không điều chỉnh kịp thời.
Thất thường đối với cộng đồng, xã hội: Nếu một nhóm người trong cộng đồng cùng có hành vi hoặc cảm xúc thất thường, điều này sẽ tạo nên một môi trường thiếu nhất quán, dễ dẫn đến xung đột và mất kết nối. Tập thể đó sẽ khó đạt được hiệu quả hợp tác, thiếu gắn bó và bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi cảm tính hơn là định hướng lý trí. Từ đó, các giá trị chung trở nên mong manh và dễ bị phá vỡ.

Từ những thông tin trên cho thấy, trạng thái thất thường nếu không được kiểm soát sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự ổn định nội tâm, tiến trình phát triển cá nhân và chất lượng các mối quan hệ. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu các biểu hiện cụ thể của người có xu hướng thất thường để có thể nhận diện và hỗ trợ đúng lúc.

Biểu hiện của người có xu hướng thất thường.

Làm sao để nhận biết một người có xu hướng tính khí và tâm trạng thất thường? Khi một người thường xuyên thay đổi cảm xúc, hành vi hoặc trạng thái tinh thần một cách bất định, không theo quy luật rõ ràng, điều đó phản ánh sự thiếu ổn định nội tại. Các biểu hiện của thất thường có thể rõ ràng hoặc ẩn sâu trong cách cư xử, suy nghĩ và tương tác với người khác. Khi một người thất thường, các dấu hiệu sau thường dễ nhận diện trong nhiều khía cạnh của đời sống:

Biểu hiện của thất thường trong suy nghĩ và thái độ: Người thất thường có xu hướng thay đổi lập trường liên tục, dễ bị chi phối bởi cảm xúc nhất thời. Khi thì họ rất tích cực, lúc lại bi quan, khi thì tin tưởng vào bản thân, lúc lại hoài nghi mọi thứ. Họ phản ứng cảm tính hơn là lý trí, thường dao động trong các quyết định quan trọng và thiếu tính nhất quán trong tư duy.
Biểu hiện của thất thường trong lời nói và hành động: Trong giao tiếp, họ có thể nói năng thân thiện vào buổi sáng nhưng trở nên lạnh nhạt vào buổi chiều, hoặc đang hợp tác tốt lại đột ngột từ chối, rút lui. Lời nói thường thiếu ổn định về sắc thái, lúc nhiệt tình, lúc thờ ơ. Hành vi của họ cũng khó đoán, thường xuyên thay đổi kế hoạch, không bám sát mục tiêu đã đặt ra.
Biểu hiện của thất thường trong cảm xúc và tinh thần: Người thất thường thường có biểu hiện cảm xúc lên xuống rõ rệt – vừa vui vẻ đã cáu gắt, vừa bình tĩnh đã hoảng loạn. Tâm lý của họ dễ bị tác động bởi yếu tố nhỏ, và cảm xúc thường không bền. Họ khó duy trì trạng thái tinh thần ổn định, dễ cảm thấy kiệt sức, chán nản hoặc mất hứng thú mà không rõ nguyên nhân.
Biểu hiện của thất thường trong công việc, sự nghiệp: Họ thường bắt đầu công việc với nhiệt huyết, nhưng sau đó nhanh chóng chán nản, trì hoãn hoặc từ bỏ. Họ cũng có thể thay đổi định hướng liên tục, không kiên trì với một con đường rõ ràng. Khi làm việc nhóm, họ dễ gây ảnh hưởng đến tiến độ chung do sự thiếu cam kết, thiếu ổn định trong thái độ và năng lượng làm việc.
Biểu hiện của thất thường trong khó khăn nghịch cảnh: Khi đối mặt với áp lực, người thất thường có thể phản ứng rất khác nhau ở các thời điểm khác nhau: khi thì bùng nổ cảm xúc, khi thì rút lui hoàn toàn. Họ không duy trì được khả năng phản ứng nhất quán với thử thách, đôi khi hành xử mâu thuẫn với chính mình. Sự thiếu ổn định trong phản ứng khiến họ dễ lún sâu vào mệt mỏi và hoang mang.
Biểu hiện của thất thường trong đời sống và phát triển: Trong hành trình phát triển bản thân, người thất thường hay đặt ra mục tiêu nhưng khó theo đuổi đến cùng. Họ dễ bị cuốn theo cảm hứng nhất thời, thiếu sự kiên trì và hệ thống. Điều này khiến họ gặp khó khăn trong việc xây dựng nội lực vững chắc và duy trì sự tiến bộ ổn định.

Nhìn chung, người có xu hướng thất thường thường rơi vào trạng thái thiếu kiểm soát nhịp độ sống, cảm xúc và hành vi của mình. Điều quan trọng là họ cần được hỗ trợ để thiết lập lại nhịp sống cân bằng và học cách giữ ổn định tâm trí. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng khám phá những cách rèn luyện hiệu quả để khắc phục sự thất thường và hướng tới một đời sống vững vàng hơn.

Cách rèn luyện để khắc phục sự thất thường, thiếu ổn định.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và khắc phục sự thất thường, từ đó xây dựng một lối sống ổn định và trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình? Thất thường là một trạng thái có thể kiểm soát và chuyển hóa nếu mỗi người biết quan sát bản thân và chủ động thay đổi từ bên trong. Để phát triển bản thân trở nên cân bằng hơn và duy trì những mối quan hệ lành mạnh, chúng ta cần có những giải pháp thiết thực để điều chỉnh nhịp sống, cảm xúc và hành vi. Sau đây là một số giải pháp cụ thể:

Thấu hiểu chính bản thân mình: Việc thường xuyên rơi vào trạng thái thất thường có thể bắt nguồn từ sự thiếu nhận diện cảm xúc và nhu cầu nội tại. Hãy dành thời gian để quan sát khi nào bạn dao động, điều gì kích hoạt cảm xúc thay đổi và tại sao bạn phản ứng như vậy. Khi hiểu rõ chính mình, bạn sẽ kiểm soát hành vi tốt hơn và điều chỉnh phù hợp trong từng hoàn cảnh.
Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Hãy nhìn thất thường không phải là “tính cách cố định” mà là một phản ứng có thể thay đổi nhờ rèn luyện. Việc thay đổi tư duy từ “tôi vốn vậy” sang “tôi đang học cách ổn định hơn” giúp bạn trở nên chủ động hơn trong việc điều tiết bản thân, từ đó xây dựng niềm tin rằng sự ổn định là điều hoàn toàn có thể rèn luyện.
Học cách chấp nhận thực tại: Sự thất thường thường tăng lên khi ta không chấp nhận những gì đang diễn ra và liên tục phản ứng một cách cảm tính. Khi biết chấp nhận thực tại – cả những điều dễ chịu lẫn khó khăn – ta sẽ hành động dựa trên lý trí hơn là cảm xúc bốc đồng. Điều này góp phần giảm thiểu những phản ứng không nhất quán.
Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Một thói quen hiệu quả để kiểm soát thất thường là viết ra các mục tiêu, kế hoạch, cảm xúc trong ngày. Việc này giúp não bộ tổ chức lại thông tin, giảm tính cảm xúc và tăng tính hệ thống. Khi thấy được sự “lộn xộn” của chính mình trên giấy, bạn sẽ dễ dàng điều chỉnh và hành động rõ ràng hơn.
Thiền định, chánh niệm và yoga: Các phương pháp này giúp làm dịu hệ thần kinh, rèn luyện khả năng quan sát mà không phản ứng vội vàng. Thực hành thiền mỗi ngày sẽ giúp bạn giữ được sự tỉnh táo, ổn định nội tâm và tránh bị cuốn theo những biến động cảm xúc nhất thời vốn là đặc trưng của sự thất thường.
Chia sẻ khó khăn với người thân: Nói ra những dao động nội tâm với người đáng tin cậy không chỉ giúp bạn cảm thấy nhẹ lòng, mà còn nhận được những phản hồi khách quan để điều chỉnh bản thân. Sự đồng hành đúng lúc sẽ giúp bạn kiên định hơn với hành trình thay đổi.
Xây dựng lối sống lành mạnh: Giấc ngủ đều đặn, ăn uống đúng giờ, vận động thường xuyên là những nền tảng quan trọng giúp ổn định sinh học cơ thể – từ đó giảm sự dao động về tinh thần. Một cơ thể khỏe mạnh là bệ đỡ cho một tâm trí ổn định.
Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu trạng thái thất thường kéo dài và ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc, sức khỏe hoặc mối quan hệ, hãy chủ động tìm đến chuyên gia tâm lý. Họ có thể giúp bạn thiết lập lộ trình cá nhân hóa để điều chỉnh thói quen và khôi phục sự cân bằng một cách khoa học.
Các giải pháp hiệu quả khác: Thiết lập thời gian biểu rõ ràng, duy trì nhật ký cảm xúc, đặt ra các giới hạn cá nhân trong giao tiếp, tạo không gian sống gọn gàng… đều là những cách giúp môi trường xung quanh hỗ trợ bạn duy trì trạng thái ổn định lâu dài.

Tóm lại, sự thất thường không phải là điều bất biến – nó có thể được kiểm soát và chuyển hóa thông qua việc rèn luyện tư duy, kỷ luật bản thân và xây dựng những nền tảng sống ổn định. Khi chủ động thay đổi, bạn sẽ dần trở thành phiên bản vững vàng, kiên định và đáng tin cậy hơn mỗi ngày.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu thất thường là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của thất thường phổ biến, cũng như tác hại của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng thất thường không chỉ là sự thay đổi cảm xúc nhất thời, mà còn là dấu hiệu cho thấy cần có sự điều chỉnh để tái lập lại sự cân bằng trong đời sống. Khi ta biết cách quan sát bản thân, điều tiết cảm xúc và xây dựng thói quen ổn định, sự thất thường sẽ dần được thay thế bởi sự vững vàng và tỉnh táo. Đây chính là nền tảng để bạn phát triển nội lực, cải thiện chất lượng cuộc sống và trở thành phiên bản đáng tin cậy hơn của chính mình.