Lộng quyền là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn để loại bỏ thói lộng quyền

28/02/2025

Lộng quyền là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn để loại bỏ thói lộng quyền

Trong cuộc sống, chúng ta thường chứng kiến những hành vi thể hiện sự vượt quá quyền hạn, lạm dụng vị thế để chi phối người khác. Hiện tượng này, được gọi là lộng quyền, không chỉ gây ra những hệ lụy tiêu cực cho các mối quan hệ cá nhân mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của tổ chức và xã hội. Lộng quyền có thể biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, từ những hành động nhỏ nhặt trong giao tiếp hàng ngày đến những quyết định mang tính hệ thống ở cấp quản lý cao hơn. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu lộng quyền là gì, kể từ khái niệm, phân loại các dạng lộng quyền phổ biến, cũng như ảnh hưởng của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để sửa thói hay lộng quyền của bản thân.

Mục lục

Lộng quyền là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn để loại bỏ thói lộng quyền.

Định nghĩa về sự lộng quyền.

Tìm hiểu khái niệm về sự lộng quyền nghĩa là gì? Sự lộng quyền (Usurpation) là hành vi sử dụng quyền lực được ủy thác để thực hiện những hành động vượt khỏi giới hạn chức trách đã quy định, với mục đích phục vụ lợi ích cá nhân hoặc áp đặt ý chí riêng. Về mặt tiêu cực, sự lộng quyền tạo ra môi trường bất công, tiếp tay cho tham nhũng, làm suy yếu cấu trúc tổ chức và xói mòn lòng tin của công chúng vào hệ thống. Tuy nhiên, trong một số tình huống đặc biệt, việc cá nhân có quyền lực vượt khuôn khổ đưa ra quyết định nhanh chóng có thể giúp xử lý khủng hoảng hiệu quả. Dẫu vậy, những ngoại lệ này thường đi kèm rủi ro cao, nếu không được giám sát sẽ dễ dàng trượt thành lạm quyền.

Sự lộng quyền thường bị nhầm lẫn với một số khái niệm tiêu cực khác như độc đoán, thao túng và tham nhũng. Độc đoán là khi người đứng đầu quyết định mọi việc theo ý riêng mà không tham khảo ý kiến tập thể, thể hiện sự chuyên quyền trong hành động. Thao túng là hành vi sử dụng thủ đoạn tinh vi nhằm điều khiển người khác phục vụ lợi ích cá nhân. Trong khi đó, tham nhũng là lợi dụng chức vụ, quyền hạn để tư lợi. Sự lộng quyền khác biệt ở chỗ, nó nhấn mạnh đến việc vượt quá quyền hạn đã được giao, không đơn thuần là trục lợi hay điều khiển người khác. Trái ngược với lộng quyền là hành vi liêm chính và quản trị minh bạch, nơi quyền lực được thực thi đúng giới hạn và có sự giám sát chặt chẽ.

Để hiểu rõ hơn về lộng quyền, chúng ta cần phân biệt nó với “liêm chính”, “minh bạch”, “trách nhiệm”, “khiêm tốn”. Cụ thể như sau:

Liêm chính (Integrity): Là phẩm chất trung thực, chính trực và luôn hành động theo nguyên tắc đạo đức và pháp luật. Người liêm chính không sử dụng quyền lực vì mục đích cá nhân, mà đặt lợi ích chung lên hàng đầu. Trong khi đó, lộng quyền là biểu hiện của việc bỏ qua chuẩn mực, lợi dụng quyền hạn vì mục tiêu cá nhân. Do đó, liêm chính chính là giá trị đạo đức đối lập và là nền tảng quan trọng để phòng ngừa hành vi lạm quyền trong tổ chức.

Minh bạch (Transparency): Minh bạch đề cập đến việc công khai thông tin, quy trình và các quyết định quan trọng, nhằm tạo điều kiện cho việc kiểm tra, giám sát. Sự minh bạch giúp ngăn ngừa hành vi mờ ám, qua mặt tổ chức hoặc che giấu sai phạm. Trái lại, lộng quyền thường gắn liền với sự thiếu minh bạch, khi cá nhân hành động đơn phương và không chịu sự kiểm tra. Thiếu minh bạch chính là mảnh đất màu mỡ để sự lộng quyền phát triển.
Trách nhiệm (Responsibility): Là việc nhận thức đầy đủ vai trò của mình, đảm bảo hành động đúng quy định và chấp nhận hậu quả do mình gây ra. Người có trách nhiệm không lạm dụng quyền lực, mà luôn cân nhắc kỹ lưỡng trước mỗi quyết định. Ngược lại, người lộng quyền thường né tránh trách nhiệm, thậm chí đổ lỗi cho người khác để che đậy sai lầm. Trách nhiệm là yếu tố không thể thiếu để duy trì sự công bằng và minh bạch trong tổ chức.
Khiêm tốn (Humility): Thể hiện ở sự biết lắng nghe, không phô trương quyền lực và luôn cân nhắc ý kiến từ nhiều phía. Người khiêm tốn không xem địa vị là công cụ để áp đặt hay điều khiển người khác. Hành vi lộng quyền thường đến từ sự kiêu ngạo, coi thường quy trình và đánh giá thấp vai trò của tập thể. Bởi vậy, khiêm tốn là giá trị đạo đức giúp cá nhân tránh sa vào vòng xoáy của quyền lực và lợi ích cá nhân.

Ví dụ, trong một doanh nghiệp, người quản lý tự ý ký kết hợp đồng mua sắm thiết bị trị giá hàng tỷ đồng mà không thông qua ý kiến của hội đồng quản trị, kế toán trưởng hoặc phòng pháp chế. Đây là hành vi vượt quá thẩm quyền, thể hiện sự lộng quyền nghiêm trọng. Nếu quyết định sai lầm, hậu quả tài chính có thể rất lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của doanh nghiệp. Để khắc phục, cần có quy trình kiểm duyệt rõ ràng, cơ chế giám sát độc lập và biện pháp xử lý nghiêm những hành vi lạm quyền. Đồng thời, tổ chức cần chú trọng xây dựng văn hóa minh bạch và trách nhiệm, đảm bảo mọi cá nhân đều tuân thủ đúng giới hạn được giao.

Như vậy, sự lộng quyền là hành vi mang nhiều nguy cơ tiềm ẩn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả quản trị và uy tín của tổ chức. Việc phân biệt rõ các khái niệm liên quan như liêm chính, minh bạch, trách nhiệm và khiêm tốn là bước khởi đầu quan trọng để xây dựng hệ thống vận hành hiệu quả. Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng khám phá các hình thức cụ thể của sự lộng quyền trong thực tiễn đời sống và tổ chức.

Phân loại các hình thức của sự lộng quyền trong đời sống.

Sự lộng quyền, thực hiện các hành động vượt quá phạm vi trách nhiệm được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Dưới nhiều hình thức khác nhau, sự lộng quyền có thể len lỏi vào mọi khía cạnh của đời sống, từ tình cảm, giao tiếp thường ngày cho đến môi trường học thuật, công sở và cả trong quan hệ gia đình. Dưới là những hình thức phổ biến của hành vi này:

Sự lộng quyền trong tình cảm, mối quan hệ: Xuất hiện khi một người cố tình thao túng cảm xúc, ép buộc đối phương phải làm theo mong muốn cá nhân mà không quan tâm đến cảm xúc hay nhu cầu riêng biệt của họ. Thói lộng quyền này khiến quan hệ tình cảm trở nên méo mó, dễ dẫn đến mất lòng tin, tổn thương tinh thần và tạo ra cảm giác ngột ngạt cho người còn lại trong mối quan hệ.
Sự lộng quyền trong đời sống, giao tiếp: Thể hiện rõ ở những người có xu hướng độc đoán, không tiếp nhận quan điểm đối lập và thường xuyên cắt lời hoặc bác bỏ ý kiến của người khác. Lâu dần, họ trở thành trung tâm của sự căng thẳng trong tập thể, làm suy giảm chất lượng tương tác và tạo môi trường giao tiếp thiếu công bằng, dễ xảy ra mâu thuẫn.
Sự lộng quyền trong kiến thức, trí tuệ: Là hành vi phổ biến trong môi trường học thuật hoặc nơi làm việc có yếu tố chuyên môn cao. Những người mang tính hay lộng quyền thường phủ định ý kiến trái chiều, áp đặt tư duy cá nhân và tự cho mình là chân lý duy nhất. Điều này cản trở sự sáng tạo, gây ra cảm giác bị phủ nhận trong tập thể và giảm hiệu quả hợp tác.
Sự lộng quyền trong địa vị, quyền lực: Diễn ra khi người có chức vụ dùng vị thế để đưa ra mệnh lệnh vượt quyền hạn, trốn tránh trách nhiệm hoặc phục vụ lợi ích cá nhân. Thói quen lộng quyền này tạo môi trường làm việc bất minh, dễ phát sinh tham nhũng và khiến nhân sự cấp dưới nảy sinh tâm lý bất mãn, mất niềm tin vào tổ chức.
Sự lộng quyền trong tài năng, năng lực: Một số cá nhân khi đạt được thành tích hoặc nổi bật về năng lực chuyên môn thường sinh ra thái độ ngạo mạn, cho rằng ý kiến của mình là đúng nhất. Họ dễ phủ nhận công sức của người khác, thậm chí áp đặt phương pháp làm việc cá nhân lên tập thể, gây chia rẽ nội bộ và ảnh hưởng đến tinh thần đồng đội.
Sự lộng quyền trong ngoại hình, vật chất: Tình trạng này ngày càng dễ thấy trong đời sống hiện đại, khi người sở hữu ngoại hình ưa nhìn hoặc có điều kiện tài chính tốt thường mặc nhiên cho rằng mình có quyền đòi hỏi, khinh miệt hoặc coi thường người khác. Hành vi này thúc đẩy sự phân biệt đối xử, làm lệch chuẩn giá trị và vô hình chung cổ súy sự bất bình đẳng.
Sự lộng quyền trong dòng tộc, xuất thân: Một số người có gia thế hoặc xuất thân đặc biệt thường lấy đó làm cơ sở để áp đặt ý chí lên người khác, cho rằng bản thân có đặc quyền không cần phải nỗ lực cá nhân. Lối suy nghĩ này khiến họ xa rời thực tế, dễ hành xử thiếu công bằng và làm tổn hại đến các mối quan hệ xã hội bình đẳng vốn cần được xây dựng trên cơ sở năng lực và sự tôn trọng lẫn nhau.

Có thể nói rằng, sự lộng quyền, dưới bất kỳ hình thức nào, cũng đều để lại những hệ quả tiêu cực nếu không được kiểm soát và điều chỉnh. Việc nhận diện và hạn chế thói lộng quyền trong từng khía cạnh đời sống không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi cá nhân mà còn duy trì sự công bằng và hài hòa trong xã hội.

Tác động của sự lộng quyền trong cuộc sống.

Sự lộng quyền, lạm dụng quyền lực được ủy thác gây ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống của chúng ta? Trong thực tế, hành vi này không chỉ là sự vượt rào về quyền hạn, mà còn là mầm mống của nhiều hệ lụy sâu xa trong cả môi trường cá nhân lẫn xã hội. Dưới đây là những tác động tiêu cực cụ thể mà sự lộng quyền gây ra:

Ảnh hưởng của sự lộng quyền đến phát triển cá nhân: Tính hay lộng quyền cản trở khả năng tự phản tỉnh, khiến một cá nhân khó nhận ra sai sót của bản thân. Khi không chấp nhận phản hồi hoặc ý kiến trái chiều, người có thói lộng quyền dần trở nên bảo thủ, kém linh hoạt và xa rời môi trường học hỏi. Điều này làm giảm đáng kể năng lực cải thiện cá nhân, khiến quá trình phát triển bị chững lại hoặc lệch hướng.
Ảnh hưởng của sự lộng quyền đến mối quan hệ xã hội: Thói quen lộng quyền gây cảm giác khó chịu, thiếu tôn trọng cho những người xung quanh, đặc biệt là khi ý chí cá nhân bị áp đặt một cách độc đoán. Dần dần, sự mất cân bằng trong vai trò và quyền hạn sẽ dẫn đến các xung đột ngầm, rạn nứt và đôi khi chấm dứt hoàn toàn các mối quan hệ vốn được xây dựng dựa trên sự tin tưởng và bình đẳng.
Ảnh hưởng của sự lộng quyền đến công việc, sự nghiệp: Hành vi lộng quyền trong môi trường làm việc thường đến từ cấp quản lý hoặc những người nắm vị trí ảnh hưởng. Điều này dễ dẫn tới tâm lý bất mãn, thiếu động lực ở nhân viên, kìm hãm sự sáng tạo và làm suy giảm hiệu suất tổng thể. Khi người lãnh đạo không tôn trọng quy trình hoặc vượt quá quyền hạn, tổ chức sẽ dần mất phương hướng và khả năng phát triển bền vững.
Ảnh hưởng của sự lộng quyền đến cộng đồng, xã hội: Sự lộng quyền ở cấp độ xã hội, đặc biệt từ những cá nhân có quyền lực cao, thường tạo điều kiện cho tình trạng bất công và tham nhũng lan rộng. Khi quyền lực bị sử dụng cho mục đích cá nhân thay vì lợi ích chung, các thiết chế xã hội bị suy yếu, người dân mất niềm tin vào hệ thống và cảm thấy bị bỏ rơi khỏi tiến trình phát triển chung.

Từ những thông tin trên cho thấy, sự lộng quyền không chỉ gây tác động trực tiếp đến từng cá nhân hay nhóm người, mà còn để lại hậu quả dây chuyền trên diện rộng. Nhìn chung, việc ngăn chặn thói lộng quyền đòi hỏi sự tỉnh táo, minh bạch và nhất quán từ cả cá nhân lẫn hệ thống để giữ gìn một môi trường công bằng, hiệu quả và đáng tin cậy.

Biểu hiện của người có sự lộng quyền quá mức.

Làm sao để nhận biết một người có thói quen lộng quyền và sử dụng quyền hạn nhằm phục vụ lợi ích cá nhân hoặc áp đặt ý chí chủ quan? Khi sự lộng quyền vượt khỏi tầm kiểm soát, nó không chỉ gây tổn hại cho môi trường xung quanh mà còn khiến cá nhân thực hiện hành vi đánh mất sự tỉnh táo trong hành xử. Dưới đây là những dấu hiệu rõ ràng để nhận diện người có thói lộng quyền quá mức.

Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Người có thói quen lộng quyền thường cho rằng mình có quyền quyết định tối cao, luôn tự tin thái quá vào năng lực cá nhân. Họ không quan tâm đến phản hồi từ người khác, thường bác bỏ ý kiến trái chiều và xem thường tập thể. Trong tâm lý của họ, mọi sự phản biện đều bị quy chụp là chống đối hoặc không đủ hiểu biết.
Biểu hiện trong lời nói và hành động: Trong giao tiếp, người lộng quyền thường đưa ra mệnh lệnh thay vì thảo luận. Lối nói của họ thiếu tinh thần hợp tác, thường áp đặt và mang sắc thái coi thường. Về hành động, họ có xu hướng tự quyết các vấn đề quan trọng mà không tham khảo ý kiến tập thể, sử dụng quyền lực như công cụ để ép buộc hoặc chi phối người khác theo ý mình.
Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Họ dễ nổi nóng khi không được làm theo ý mình và luôn mong muốn người khác phải tuân phục. Thiếu sự đồng cảm là điểm rõ ràng ở người có thói lộng quyền, họ ít khi quan tâm đến cảm xúc của người đối diện. Khi gặp tình huống bị phản đối, họ dễ rơi vào trạng thái mất kiểm soát hoặc tìm cách áp đặt lại vị thế.
Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Trong môi trường làm việc, người có thói lộng quyền thường tập trung quyền lực về mình, không giao quyền, không chia sẻ thông tin. Họ ưu tiên quyết định mang lại lợi ích cho cá nhân hoặc nhóm thân cận, thay vì vì mục tiêu chung. Điều này làm giảm hiệu quả vận hành, gây ra tâm lý sợ hãi và thiếu sáng tạo trong tổ chức.
Biểu hiện trong khó khăn và nghịch cảnh: Khi thất bại xảy ra, người có thói quen lộng quyền hiếm khi thừa nhận lỗi lầm. Thay vào đó, họ đổ lỗi cho hoàn cảnh hoặc cho người khác. Họ cũng có xu hướng lợi dụng khủng hoảng để củng cố vị trí, bằng cách thao túng thông tin, gây áp lực hoặc tạo ra sự phân hóa nhằm giữ quyền kiểm soát.
Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Tính cách lộng quyền khiến họ khó lắng nghe, ít tiếp thu ý kiến trái chiều. Điều này khiến sự phát triển cá nhân bị chậm lại hoặc bị giới hạn trong vùng an toàn. Ngoài ra, họ cũng thường áp đặt lối sống, quan điểm cá nhân vào người thân, gây ra căng thẳng và bất mãn trong các mối quan hệ xã hội.

Nhìn chung, người có thói quen lộng quyền thường tạo ra môi trường kém lành mạnh, dễ gây xung đột và làm giảm chất lượng tương tác. Việc nhận diện và hiểu rõ các biểu hiện của sự lộng quyền sẽ giúp cá nhân và tổ chức có biện pháp điều chỉnh phù hợp, hướng tới sự công bằng, minh bạch và phát triển bền vững. Từ nội dung trên, vấn đề cần quan tâm tiếp theo chính là cách rèn luyện để khắc phục và chuyển hóa thói quen lộng quyền một cách hiệu quả.

Cách rèn luyện để sửa tính lộng quyền.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và chuyển hóa tính lộng quyền, từ đó có được sự liêm chính, tinh thần trách nhiệm và trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình? Để tránh các hậu quả tiêu cực và duy trì những mối quan hệ lành mạnh, mỗi cá nhân cần phát triển khả năng tự nhận thức, điều chỉnh hành vi và xây dựng tư duy tích cực. Sau đây là một số giải pháp cụ thể:

Thấu hiểu chính bản thân mình: Nhận diện và chấp nhận rằng mình có xu hướng lộng quyền là bước khởi đầu cần thiết. Bằng cách tự soi xét hành vi, lời nói và phản ứng trong các tình huống cụ thể, cá nhân có thể nhìn rõ những biểu hiện tiềm ẩn của thói quen lộng quyền và xác định đâu là điểm cần thay đổi để xây dựng sự khiêm tốn và trách nhiệm.
Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Việc học cách đặt mình vào vị trí người khác, tôn trọng sự đa chiều trong suy nghĩ sẽ giúp hạn chế tư duy áp đặt. Người có thói lộng quyền cần rèn luyện khả năng đồng cảm, ghi nhận những giá trị từ người đối diện để mở rộng góc nhìn và thúc đẩy sự hợp tác trong hành động, từ đó giảm thiểu các hành vi áp chế không cần thiết.
Học cách chấp nhận sự khác biệt: Mỗi người có nền tảng, phong cách và cách tiếp cận khác nhau, điều này cần được nhìn nhận như một nguồn lực thay vì là mối đe dọa đến quyền lực cá nhân. Khi hiểu và tôn trọng sự khác biệt, người từng có xu hướng lộng quyền sẽ dần buông bỏ việc áp đặt, thay vào đó học cách điều phối và dung hòa lợi ích chung.
Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Ghi chép lại các tình huống trong đó bản thân từng hành xử một cách lộng quyền sẽ giúp cá nhân nhận diện được chuỗi nguyên nhân – kết quả của hành vi. Việc phản tư và viết ra các suy nghĩ, cảm xúc cũng tạo ra cơ hội để điều chỉnh hành vi trong tương lai, đồng thời nhắc nhở bản thân hướng đến các giá trị tích cực hơn.
Thiền định, chánh niệm và yoga: Những phương pháp này góp phần rèn luyện khả năng làm chủ cảm xúc và giảm bớt sự bốc đồng – yếu tố thường thấy ở người có thói lộng quyền. Nhờ vào việc thực hành thường xuyên, cá nhân sẽ nâng cao sự tỉnh thức trong suy nghĩ, từ đó đưa ra quyết định một cách cẩn trọng, thay vì phản ứng theo thói quen kiểm soát người khác.
Chia sẻ khó khăn với người thân: Thừa nhận thói quen không tốt là điều khó khăn, do đó việc có người lắng nghe và đồng hành là yếu tố quan trọng trong hành trình thay đổi. Những lời động viên, góp ý chân thành từ người thân sẽ trở thành nguồn sức mạnh giúp vượt qua sự tự ti, mặc cảm và duy trì nỗ lực chuyển hóa tính cách một cách bền vững.
Xây dựng lối sống lành mạnh: Một cơ thể và tinh thần khỏe mạnh là nền tảng để duy trì trạng thái cân bằng trong tư duy và hành động. Việc ăn uống điều độ, vận động thường xuyên, duy trì giấc ngủ đầy đủ sẽ góp phần cải thiện sức khỏe tâm trí, từ đó giúp cá nhân điều chỉnh cảm xúc tiêu cực và hạn chế các hành vi lộng quyền.
Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Trong trường hợp thói quen lộng quyền đã để lại hậu quả nghiêm trọng trong công việc hoặc đời sống cá nhân, tìm đến chuyên gia tâm lý là giải pháp hiệu quả. Những phương pháp trị liệu chuyên sâu sẽ giúp tháo gỡ các nút thắt tâm lý, cung cấp công cụ cụ thể để cá nhân có thể kiểm soát và thay đổi hành vi một cách bài bản.

Tóm lại, sự lộng quyền có thể được kiểm soát và chuyển hóa thông qua quá trình tự nhận thức, điều chỉnh hành vi và rèn luyện lối sống lành mạnh. Khi cá nhân dám đối diện với khuyết điểm và chủ động thay đổi, không chỉ giúp cải thiện bản thân mà còn góp phần xây dựng môi trường xã hội công bằng và văn minh hơn.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu lộng quyền là gì, kể từ khái niệm, phân loại các dạng lộng quyền phổ biến, cũng như ảnh hưởng của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng sự lộng quyền không chỉ là một biểu hiện tiêu cực của cá nhân mà còn là một rào cản lớn đối với sự tiến bộ chung. Việc nhận thức rõ ràng tác hại của lộng quyền sẽ là bước đầu tiên và quan trọng nhất trên hành trình tự hoàn thiện. Mỗi cá nhân đều có khả năng rèn luyện để loại bỏ những hành vi lộng quyền, thay vào đó là sự tôn trọng, lắng nghe và hợp tác. Bằng cách không ngừng nỗ lực, chúng ta có thể xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp hơn, góp phần tạo nên một xã hội văn minh và phát triển bền vững.