Kể lể là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để không sống kể lể, than vãn một cách tiêu cực

Trong cuộc sống, việc chia sẻ khó khăn, trải lòng là nhu cầu tự nhiên của mỗi con người. Tuy nhiên, khi việc kể về nỗi khổ cá nhân trở nên dài dòng, dai dẳng, nhằm tìm kiếm sự thương hại hoặc sự chú ý quá mức từ người khác, nó dễ biến thành thói quen kể lể tiêu cực. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu kể lể là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức kể lể phổ biến, cũng như vai trò của việc rèn luyện để không sống kể lể, than vãn một cách tiêu cực trong cuộc sống.

Kể lể là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để không sống kể lể, than vãn một cách tiêu cực.

Định nghĩa về kể lể.

Tìm hiểu khái niệm về kể lể nghĩa là gì? Kể lể (Whining hay Self-Pity, Complaining, Moaning, Grumbling) là hành động kể lại chuyện bản thân hoặc các sự việc liên quan một cách chi tiết, dài dòng với mục đích chủ yếu là tìm kiếm sự chú ý, sự cảm thông hoặc sự thương hại từ người khác. Kể lể thường không nhằm mục đích chia sẻ chân thành để tìm giải pháp, mà thiên về việc khơi gợi cảm xúc xót thương, nhằm khỏa lấp cảm giác cô đơn, thiếu thốn nội lực hoặc mong muốn được công nhận. Trong đời sống, thái độ kể lể dễ khiến bản thân chìm đắm trong cảm giác nạn nhân, khiến các mối quan hệ trở nên nặng nề, đồng thời làm suy giảm khả năng tự chủ, phục hồi tinh thần. Một số biểu hiện phổ biến của hành vi kể lể bao gồm: liên tục nhắc lại những tổn thương cũ, phóng đại khó khăn của mình, đổ lỗi cho hoàn cảnh, than thở không ngừng trước người khác. Kể lể thuộc nhóm thái độ tiêu cực trong giao tiếp và đời sống nội tâm, cần được nhận diện và điều chỉnh để xây dựng tinh thần chủ động, mạnh mẽ hơn.

Kể lể dễ bị nhầm lẫn với chia sẻ, tâm sự, giãi bày chân thành. Tuy nhiên, giữa các khái niệm này có sự khác biệt rõ rệt. Chia sẻ là việc mở lòng kể về bản thân để kết nối, học hỏi hoặc tìm kiếm giải pháp, với tinh thần xây dựng; tâm sự là sự bày tỏ cảm xúc một cách tự nhiên với người tin tưởng; giãi bày nhằm mục đích giải tỏa tâm lý, hướng tới sự giải quyết tích cực. Trái lại, kể lể mang màu sắc bi lụy, kéo dài vấn đề mà không hướng đến sự chuyển hóa. Các khái niệm trái ngược với kể lể bao gồm: sự chủ động, tư duy giải pháp và tinh thần tự lực.

Để hiểu rõ hơn về kể lể, chúng ta cần phân biệt với một số khái niệm như chia sẻ chân thành, tâm sự, than vãn, hay tự thương hại bản thân. Cụ thể như sau:

• Chia sẻ (Sharing): Là hành động kể lại những trải nghiệm, khó khăn hoặc cảm xúc của bản thân với mục đích kết nối, tìm kiếm sự đồng cảm hoặc giải pháp, trong trạng thái bình tĩnh và chủ động. Chia sẻ chân thành tập trung vào việc giao tiếp trung thực, hướng tới sự giải tỏa và xây dựng, chứ không làm người nghe cảm thấy nặng nề hoặc bị cuốn vào cảm xúc tiêu cực như kể lể.
• Tâm sự (Confiding): Là sự thổ lộ những suy nghĩ, cảm xúc sâu kín với người mình tin tưởng, nhằm giải tỏa nỗi lòng và tìm kiếm sự lắng nghe. Tâm sự thường mang sắc thái chân thành, gọn gàng, không nhằm mục đích gây chú ý hay dựng nên hình ảnh mình là nạn nhân như hành vi kể lể thường gặp.
• Than vãn (Whining): Là việc bày tỏ sự bất mãn, không hài lòng về hoàn cảnh hoặc sự việc xảy ra, đôi khi mang tính chất tức thời và có yếu tố chính đáng. Than vãn khác với kể lể ở chỗ nó có thể bộc phát cảm xúc nhất thời, còn kể lể là việc kéo dài, lặp đi lặp lại việc phơi bày nỗi khổ để tìm kiếm sự thương cảm mà không kèm theo mong muốn thực sự thay đổi hoàn cảnh.
• Tự thương hại (Self-Pity): Là trạng thái tinh thần tiêu cực khi một người liên tục tập trung vào những bất hạnh, thiệt thòi của bản thân, từ đó cảm thấy bất lực, buông xuôi và tự tách biệt mình với thế giới xung quanh. Kể lể chính là biểu hiện bên ngoài rõ ràng của trạng thái tự thương hại kéo dài, trong đó cá nhân cố gắng lôi kéo sự chú ý và lòng thương hại từ người khác thay vì tự tìm giải pháp cho mình.

Ví dụ thực tế, một người trong cuộc trò chuyện liên tục nhắc đi nhắc lại về những thất bại, bất công đã trải qua, không tìm cách thay đổi mà chỉ mong người khác thương hại hoặc công nhận sự bất hạnh của mình, đó chính là biểu hiện của kể lể tiêu cực.

Như vậy, kể lể nếu không được nhận diện và điều chỉnh sẽ khiến tâm lý cá nhân ngày càng tiêu cực, làm rạn nứt các mối quan hệ và cản trở sự trưởng thành thực sự. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu cách phân loại các hình thức kể lể tiêu cực thường gặp trong cuộc sống.

Phân loại các hình thức của kể lể trong đời sống.

Kể lể được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Kể lể không chỉ xuất hiện trong những câu chuyện cá nhân mà còn len lỏi vào cách giao tiếp, cách nhìn nhận bản thân và cách xây dựng các mối quan hệ xã hội. Việc phân loại cụ thể các hình thức kể lể sẽ giúp chúng ta nhận diện rõ hơn những biểu hiện tiêu cực để điều chỉnh kịp thời. Cụ thể như sau:

• Kể lể trong tình cảm, mối quan hệ: Trong các mối quan hệ thân thiết, kể lể thể hiện khi một người liên tục nhắc lại tổn thương, thiệt thòi của mình để tìm kiếm sự thương hại hoặc sự nhượng bộ từ đối phương, thay vì đối thoại để giải quyết vấn đề thực sự.
• Kể lể trong đời sống, giao tiếp: Trong các cuộc trò chuyện thường ngày, người có thói quen kể lể thường kéo dài câu chuyện của mình, nhấn mạnh nỗi khổ hoặc bất công cá nhân, khiến không khí giao tiếp trở nên nặng nề, thiếu tính xây dựng.
• Kể lể về kiến thức, trí tuệ: Một số người sử dụng kể lể để phóng đại quá trình học tập, nỗ lực cá nhân nhằm tìm kiếm sự ghi nhận, thương hại hoặc ngưỡng mộ, thay vì chia sẻ hành trình thực sự để truyền cảm hứng chân thành.
• Kể lể về địa vị, quyền lực: Khi gặp thất bại hoặc thua thiệt trong cạnh tranh xã hội, một số cá nhân có xu hướng kể lể về hoàn cảnh khó khăn của mình nhằm biện minh cho vị thế hiện tại, thay vì tập trung vào việc nỗ lực và khắc phục.
• Kể lể về tài năng, năng lực: Có những người kể lể về những cơ hội bị bỏ lỡ, những bất công đã gặp phải khiến tài năng không được công nhận, với mục đích làm nổi bật sự “xứng đáng bị thương hại” thay vì chứng minh năng lực qua hành động thực tế.
• Kể lể về ngoại hình, vật chất: Một số người phóng đại hoàn cảnh nghèo khó, khiếm khuyết ngoại hình của bản thân để tìm kiếm sự đồng cảm bề mặt từ người khác, thay vì tập trung phát triển giá trị nội tại và xây dựng sự tự tin từ bên trong.
• Kể lể về dòng tộc, xuất thân: Khi xuất thân không thuận lợi, một số người liên tục nhắc đến hoàn cảnh gia đình khó khăn như một cách kể lể để nhận lấy sự thương cảm hoặc viện cớ cho những thất bại cá nhân, thay vì chủ động nỗ lực vượt qua.

Có thể nói rằng, kể lể nếu không được nhận diện và kiểm soát sẽ làm giảm sút giá trị cá nhân, duy trì tâm lý nạn nhân và cản trở quá trình phát triển tích cực trong đời sống. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những tác động tiêu cực mà thái độ kể lể gây ra cho bản thân và các mối quan hệ xã hội.

Tầm quan trọng của việc tránh sống kể lể, than vãn tiêu cực.

Sở hữu khả năng sống chủ động, không kể lể có tác động tích cực như thế nào trong việc định hình cuộc sống của chúng ta? Khi từ bỏ thói quen kể lể, than vãn tiêu cực, chúng ta sẽ mở ra cánh cửa cho sự tự tin, bản lĩnh và tinh thần sống tích cực, thay vì tự trói mình trong những vòng xoáy cảm xúc bất lực. Dưới đây là những ảnh hưởng tích cực mà việc tránh sống kể lể mang lại cho chúng ta. Cụ thể như sau:

• Kể lể đối với cuộc sống, hạnh phúc: Khi không còn đắm chìm trong những câu chuyện dài dòng tiêu cực, mỗi người sẽ cảm nhận cuộc sống nhẹ nhàng, tự do và nhiều niềm vui hơn. Việc tập trung vào giải pháp thay vì than thở giúp nuôi dưỡng tâm hồn mạnh mẽ và khả năng tận hưởng thực sự.
• Kể lể đối với phát triển cá nhân: Từ bỏ thói quen kể lể giúp rèn luyện tinh thần chủ động, dám chịu trách nhiệm và không đổ lỗi cho hoàn cảnh. Đây chính là yếu tố nền tảng để phát triển sự kiên trì, tư duy tích cực và khả năng tự lập bền vững.
• Kể lể đối với mối quan hệ xã hội: Một người biết chia sẻ đúng cách, không sa đà vào kể lể tiêu cực sẽ xây dựng được những mối quan hệ lành mạnh, chân thành và bình đẳng. Điều này giúp củng cố niềm tin, sự tôn trọng lẫn nhau và tạo dựng các kết nối xã hội bền vững.
• Kể lể đối với công việc, sự nghiệp: Trong môi trường làm việc, việc tránh kể lể, than vãn tiêu cực giúp cá nhân duy trì hình ảnh chuyên nghiệp, truyền cảm hứng tích cực cho đồng nghiệp, và dễ dàng giành được sự tín nhiệm của cấp trên và đối tác.
• Kể lể đối với cộng đồng, xã hội: Một cộng đồng giảm thiểu sự than vãn, kể lể tiêu cực sẽ trở thành môi trường nuôi dưỡng tinh thần chủ động, hỗ trợ lẫn nhau và khuyến khích mỗi người phát huy giá trị cá nhân, từ đó góp phần xây dựng xã hội tiến bộ và văn minh hơn.

Từ những thông tin trên cho thấy, việc tránh sống kể lể, than vãn tiêu cực là nền tảng quan trọng để mỗi cá nhân sống chủ động, lạc quan, tạo dựng cuộc sống ý nghĩa và nuôi dưỡng những mối quan hệ chất lượng. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những biểu hiện cụ thể của người có xu hướng sống kể lể để nhận diện và thay đổi kịp thời.

Biểu hiện của người có xu hướng kể lể tiêu cực.

Làm sao để nhận biết một người có xu hướng kể lể, than vãn một cách tiêu cực trong giao tiếp, ứng xử? Việc nhận diện các dấu hiệu kể lể giúp chúng ta kịp thời điều chỉnh thái độ, xây dựng lối sống chủ động và nuôi dưỡng tinh thần tích cực. Khi một người có xu hướng kể lể tiêu cực, các dấu hiệu đặc trưng sẽ bộc lộ rõ rệt qua suy nghĩ, lời nói và hành động. Cụ thể như sau:

• Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Người có xu hướng kể lể thường mang trong mình tâm lý nạn nhân, dễ cho rằng mình luôn chịu thiệt thòi, bất công. Họ có xu hướng phóng đại khó khăn, bất hạnh cá nhân và nhìn cuộc sống với cái nhìn bi quan, thiếu chủ động thay đổi.
• Biểu hiện trong lời nói và hành động: Trong giao tiếp, họ thường xuyên nhắc lại chi tiết những khổ sở, thiệt thòi của mình, lặp đi lặp lại những câu chuyện tiêu cực mà không hướng đến giải pháp. Các cuộc trò chuyện với họ thường nặng nề, dễ khiến người nghe cảm thấy mệt mỏi hoặc ngột ngạt.
• Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Người kể lể tiêu cực dễ rơi vào trạng thái tự thương hại, buồn bã kéo dài, thiếu động lực hành động. Họ dễ cảm thấy cô đơn, bị bỏ rơi, nhưng lại không chủ động xây dựng các kết nối tích cực để vượt qua trạng thái đó.
• Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Tại nơi làm việc, họ dễ đổ lỗi cho hoàn cảnh, đồng nghiệp hoặc cấp trên thay vì chủ động tìm cách cải thiện hiệu suất. Thói quen kể lể khiến họ khó duy trì hình ảnh chuyên nghiệp và bị hạn chế cơ hội phát triển lâu dài.
• Biểu hiện trong khó khăn nghịch cảnh: Khi đối diện với thử thách, người có xu hướng kể lể thường chọn than vãn, than thở dài dòng thay vì tập trung tìm kiếm giải pháp hoặc thay đổi cách tiếp cận. Điều này khiến họ dễ sa lầy trong cảm xúc tiêu cực và mất đi cơ hội trưởng thành.
• Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Về lâu dài, thói quen kể lể tiêu cực làm suy giảm khả năng chịu đựng và phát triển nội tâm. Họ khó duy trì được sự tự tin, chủ động và tinh thần vượt khó – những yếu tố thiết yếu để trưởng thành vững vàng trong cuộc sống.

Nhìn chung, người có xu hướng kể lể tiêu cực dễ tự giam mình trong vòng luẩn quẩn của cảm xúc bất lực, làm suy yếu khả năng thích ứng và xây dựng những mối quan hệ lành mạnh. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng khám phá những phương pháp rèn luyện để thay đổi thói quen kể lể, phát triển tư duy tích cực và sống chủ động hơn.

Cách rèn luyện để không sống kể lể, than vãn một cách tiêu cực.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và vượt qua thói quen kể lể, than vãn tiêu cực, từ đó xây dựng cuộc sống chủ động và tích cực hơn? Để phát triển tinh thần vững vàng và duy trì những mối quan hệ lành mạnh, việc điều chỉnh lối suy nghĩ và hành xử là điều rất cần thiết. Sau đây là một số giải pháp thiết thực. Cụ thể như sau:

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Thường xuyên tự soi chiếu nội tâm, nhận diện những lúc mình sa vào trạng thái kể lể để hiểu rõ động cơ ẩn sâu bên trong. Khi hiểu được nỗi bất an, thiếu tự tin hoặc nhu cầu được công nhận, chúng ta mới có thể thay đổi từ gốc rễ.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Học cách nhìn nhận khó khăn như cơ hội trưởng thành thay vì lý do để than vãn. Khi thay đổi góc nhìn, chúng ta sẽ bớt sa vào việc kể lể dài dòng và tập trung tìm giải pháp, duy trì tâm thế tích cực trước mọi hoàn cảnh.
• Học cách chấp nhận khác biệt: Hiểu rằng cuộc sống luôn có những bất toàn và thử thách. Việc chấp nhận sự không hoàn hảo của bản thân và người khác sẽ giúp giảm bớt kỳ vọng không thực tế, từ đó bớt than thở, kể lể khi đối diện với nghịch cảnh.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Thay vì kể lể với người khác, hãy luyện tập viết nhật ký, liệt kê khó khăn cùng với ít nhất một giải pháp cho mỗi vấn đề. Phương pháp này giúp chuyển hóa cảm xúc tiêu cực thành hành động cụ thể, thúc đẩy tư duy giải quyết vấn đề.
• Thiền định, chánh niệm và yoga: Các phương pháp này giúp ổn định cảm xúc, giảm bớt tâm lý nạn nhân và tăng khả năng quan sát nội tâm. Khi tâm trí bình an, chúng ta sẽ có khả năng nhìn nhận các vấn đề một cách khách quan hơn, không còn bị cuốn vào vòng xoáy kể lể.
• Chia sẻ khó khăn với người thân: Thay vì sa đà vào kể lể, hãy học cách chia sẻ ngắn gọn, tập trung vào cảm xúc thật và nhu cầu cần hỗ trợ. Giao tiếp rõ ràng, chân thành sẽ giúp củng cố mối quan hệ, đồng thời rèn luyện sự mạnh mẽ nội tâm.
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Một lối sống cân bằng giữa công việc, nghỉ ngơi và vận động thể chất sẽ tăng cường sức bền tinh thần, giúp giảm bớt xu hướng than vãn và duy trì tâm thế chủ động trước những thách thức cuộc sống.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu thói quen kể lể tiêu cực đã ăn sâu, việc tìm đến chuyên gia tâm lý, các khóa học phát triển bản thân sẽ giúp khai mở nhận thức, rèn luyện kỹ năng quản lý cảm xúc và xây dựng lối sống tích cực hiệu quả hơn.
• Các giải pháp hiệu quả khác: Thực hành nguyên tắc “nói ít, làm nhiều”, “nhìn vào giải pháp thay vì vấn đề”, “trách nhiệm với cuộc sống của chính mình” sẽ giúp hạn chế thói quen kể lể, từ đó từng bước nuôi dưỡng tư duy chủ động và tinh thần kiên cường.

Tóm lại, việc rèn luyện để không sống kể lể, than vãn tiêu cực là hành trình cần sự tỉnh thức, nỗ lực và kiên trì mỗi ngày. Đây chính là chìa khóa để chúng ta xây dựng cuộc sống mạnh mẽ, bình an và tràn đầy ý nghĩa.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu kể lể là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của kể lể phổ biến, cũng như vai trò của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng việc vượt qua thói quen kể lể, than vãn tiêu cực không chỉ giúp giải phóng bản thân khỏi vòng xoáy cảm xúc bất lực mà còn mở ra cánh cửa cho một cuộc sống chủ động, tích cực và tràn đầy ý nghĩa. Khi học cách đối diện với khó khăn bằng tâm thế mạnh mẽ, chúng ta không chỉ thay đổi chính mình mà còn lan tỏa tinh thần tích cực đến với những người xung quanh.