Chiếu lệ là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để làm việc tận tâm và có trách nhiệm hơn

Trong công việc và cuộc sống, chất lượng của mỗi hành động không chỉ được đánh giá qua kết quả cuối cùng mà còn thể hiện ở thái độ và tâm huyết mà chúng ta dành cho quá trình thực hiện. Tuy nhiên, nhiều người vì áp lực, thói quen hoặc thiếu nhận thức mà dần sa vào thói quen “chiếu lệ” – làm việc một cách qua loa, hời hợt, chỉ để đối phó. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu chiếu lệ là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của chiếu lệ phổ biến, cũng như vai trò của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để làm việc tận tâm và có trách nhiệm hơn.

Chiếu lệ là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để làm việc tận tâm và có trách nhiệm hơn.

Định nghĩa về chiếu lệ.

Tìm hiểu khái niệm về chiếu lệ nghĩa là gì? Chiếu lệ (Perfunctoriness hay Superficiality, Indifference, Tokenism) là cách thực hiện một công việc hoặc hành động một cách qua loa, thiếu sự đầu tư kỹ lưỡng, thiếu sự sâu sắc và thiếu tinh thần trách nhiệm thực sự. Người làm việc chiếu lệ thường chỉ hoàn thành cho có, cốt để “làm cho xong”, không thực sự quan tâm đến chất lượng hay giá trị thực sự của việc mình làm. Về mặt tâm lý, chiếu lệ phản ánh một thái độ thờ ơ, hời hợt, thiếu sự tận tâm với nhiệm vụ được giao. Một số biểu hiện phổ biến của chiếu lệ bao gồm: làm việc qua loa, đối phó, thiếu sáng tạo, không chủ động cải thiện kết quả, và thiếu cam kết với mục tiêu chung.

Chiếu lệ thường bị nhầm lẫn hoặc gán ghép với lười biếng, làm cho xong, hình thức và thiếu tập trung, nhưng giữa chúng có sự khác biệt. Lười biếng thể hiện sự né tránh lao động, còn chiếu lệ là làm nhưng làm cho có hình thức mà không có tâm huyết. Làm cho xong ám chỉ hành động máy móc, thiếu tâm hồn, gần với chiếu lệ nhưng nhấn mạnh thêm yếu tố thiếu cảm xúc. Hình thức thiên về việc chú trọng vẻ bề ngoài mà quên mất nội dung thực chất. Thiếu tập trung là sự phân tán tâm trí, có thể là tạm thời, trong khi chiếu lệ mang tính cố ý, có hệ thống. Các trạng thái trái ngược với chiếu lệ bao gồm: làm việc tận tâm, hành động có trách nhiệm và thể hiện sự chỉn chu.

Để hiểu rõ hơn về chiếu lệ, chúng ta cần phân biệt với một số khái niệm khác như lười biếng, cẩu thả, hình thức và lơ là. Cụ thể như sau:

• Lười biếng (Laziness): Lười biếng là trạng thái thiếu động lực thực hiện công việc, né tránh sự nỗ lực cần thiết để đạt được kết quả. Người lười biếng thường chọn cách không bắt đầu hoặc trì hoãn công việc. Khác với chiếu lệ – người vẫn thực hiện nhiệm vụ nhưng làm cho có, thiếu tâm huyết – người lười biếng có thể hoàn toàn bỏ mặc nhiệm vụ, không hành động ngay từ đầu.
• Cẩu thả (Carelessness) là trạng thái thực hiện công việc một cách thiếu cẩn trọng, thiếu trách nhiệm, dẫn đến những sai sót không đáng có. Người cẩu thả thường làm việc qua loa, không chú ý đến chi tiết, không rà soát kết quả và dễ xem nhẹ hậu quả của hành động mình gây ra. Khác với chiếu lệ – nhấn mạnh việc làm cho có hình thức – cẩu thả nhấn mạnh sự bất cẩn, thiếu ý thức kiểm tra chất lượng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Nếu để cẩu thả trở thành thói quen, nó không chỉ làm giảm hiệu quả công việc mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín cá nhân và sự an toàn chung.
• Hình thức (Formality): Hình thức là việc chú trọng vào vẻ bề ngoài, thủ tục, quy trình mà coi nhẹ hoặc bỏ quên nội dung, ý nghĩa thực tế. Người làm việc chiếu lệ đôi khi cũng rơi vào trạng thái hình thức: tuân thủ đầy đủ quy trình bên ngoài nhưng thiếu chiều sâu, thiếu sự đầu tư tâm huyết vào mục tiêu thực chất của công việc.
• Lơ là (Negligence) là trạng thái thiếu chú ý, thiếu cẩn trọng hoặc thiếu tinh thần trách nhiệm khi thực hiện một nhiệm vụ hay duy trì một mối quan hệ. Người lơ là thường để tâm trí xao lãng, hành động một cách hời hợt, hoặc xem nhẹ tầm quan trọng của công việc, dẫn đến hậu quả không mong muốn. Khác với chiếu lệ – vốn nhấn mạnh vào thái độ làm cho có lệ – lơ là tập trung vào việc buông lơi sự kiểm soát, thiếu giám sát và thiếu trách nhiệm đối với kết quả. Nếu không được nhận diện và điều chỉnh, lơ là có thể gây tổn thất nghiêm trọng cho bản thân, tập thể và cả xã hội.

Ví dụ, một nhân viên chuẩn bị một bản báo cáo chỉ để nộp cho đúng hạn mà không kiểm tra nội dung, trình bày cẩu thả, số liệu thiếu chính xác, thể hiện thái độ làm chiếu lệ. Trong khi đó, một đồng nghiệp khác dành thời gian rà soát tỉ mỉ, trình bày chỉnh chu và kiểm tra kỹ trước khi nộp, thể hiện tinh thần làm việc tận tâm và trách nhiệm.

Như vậy, chiếu lệ là biểu hiện tiêu cực của thái độ làm việc thiếu trách nhiệm, thiếu tận tâm, gây ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả cá nhân và sự phát triển chung của tổ chức. Ở nội dung tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu các hình thức chiếu lệ phổ biến trong đời sống.

Phân loại các hình thức của chiếu lệ trong đời sống.

Chiếu lệ được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Thái độ chiếu lệ không chỉ xuất hiện trong công việc mà còn len lỏi vào nhiều lĩnh vực khác nhau của cuộc sống. Khi hành động chiếu lệ trở thành thói quen, nó dần làm giảm sút chất lượng công việc, suy yếu các mối quan hệ và bào mòn sự phát triển nội tâm của mỗi cá nhân. Cụ thể như sau:

• Chiếu lệ trong tình cảm, mối quan hệ: Trong các mối quan hệ, chiếu lệ thể hiện qua việc duy trì liên lạc, chăm sóc hoặc trò chuyện với người thân, bạn bè một cách hời hợt, thiếu sự lắng nghe và thấu cảm thực sự. Người hành xử chiếu lệ thường chỉ làm theo nghĩa vụ hình thức mà không đầu tư cảm xúc, khiến mối quan hệ dần trở nên nhạt nhẽo, xa cách.
• Chiếu lệ trong đời sống, giao tiếp: Trong giao tiếp thường ngày, chiếu lệ bộc lộ khi con người chỉ trả lời lấy lệ, hỏi thăm cho có, hoặc tham gia cuộc trò chuyện mà thiếu sự chú ý thực sự. Giao tiếp chiếu lệ làm giảm tính chân thành, khiến các cuộc trao đổi trở nên cạn cợt và thiếu giá trị kết nối lâu dài.
• Chiếu lệ trong kiến thức, trí tuệ: Trong việc học tập, nghiên cứu, thái độ chiếu lệ thể hiện khi người ta học cho có, đọc lướt tài liệu mà không phân tích, không đào sâu nội dung. Điều này dẫn đến tình trạng hiểu biết nông cạn, khó áp dụng tri thức vào thực tế, và cản trở sự trưởng thành về trí tuệ.
• Chiếu lệ trong địa vị, quyền lực: Khi theo đuổi địa vị hoặc quyền lực, chiếu lệ thể hiện ở việc thực hiện các trách nhiệm xã hội một cách hình thức, chỉ để duy trì danh tiếng bề ngoài. Người hành động chiếu lệ trong lĩnh vực này dễ đánh mất lòng tin của cộng đồng, vì những hành động thiếu chiều sâu và không thực chất.
• Chiếu lệ trong tài năng, năng lực: Trong quá trình phát triển kỹ năng cá nhân, chiếu lệ thể hiện khi người ta luyện tập cho có, học hỏi đối phó mà không nghiêm túc rèn giũa kỹ năng. Điều này khiến cá nhân dễ đạt thành quả hời hợt, thiếu tính chuyên sâu và dễ thất bại khi đối diện với những thử thách thực tế.
• Chiếu lệ về ngoại hình, vật chất: Chiếu lệ trong lĩnh vực này biểu hiện ở việc chăm chút vẻ ngoài chỉ để đối phó xã hội, mua sắm hình thức mà thiếu sự đầu tư thực sự cho giá trị bên trong. Người chạy theo ngoại hình chiếu lệ thường cảm thấy thiếu tự tin nội tại và dễ rơi vào trạng thái sống bề nổi.
• Chiếu lệ về dòng tộc, xuất thân: Một số người chỉ duy trì các nghi lễ, hình thức liên quan đến dòng tộc, xuất thân theo kiểu chiếu lệ, thiếu sự gìn giữ giá trị cốt lõi thực sự. Điều này làm mất đi ý nghĩa thiêng liêng của truyền thống và mối liên kết sâu sắc giữa các thế hệ trong gia đình.

Có thể nói rằng, thái độ chiếu lệ nếu không được nhận diện và điều chỉnh sẽ làm xói mòn cả giá trị cá nhân lẫn chất lượng các mối quan hệ, ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển toàn diện của con người. Ở phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những tác động cụ thể mà chiếu lệ gây ra cho cuộc sống.

Tầm quan trọng của việc kiểm soát thái độ chiếu lệ trong cuộc sống.

Sở hữu thái độ chiếu lệ không kiểm soát có ảnh hưởng tiêu cực như thế nào trong việc định hình cuộc sống của chúng ta? Khi thái độ chiếu lệ len lỏi vào cách chúng ta làm việc, giao tiếp và xây dựng mối quan hệ, nó không chỉ làm giảm hiệu quả hành động mà còn bào mòn giá trị cá nhân, đánh mất sự tin cậy và cản trở sự phát triển bền vững. Việc kiểm soát và thay đổi thái độ chiếu lệ đóng vai trò quan trọng để mỗi cá nhân hành động tận tâm hơn và xây dựng cuộc sống chất lượng hơn. Dưới đây là những ảnh hưởng tiêu cực mà chiếu lệ mang lại cho chúng ta:

• Chiếu lệ đối với cuộc sống, hạnh phúc: Người làm việc chiếu lệ thường sống trong trạng thái thiếu cảm hứng và thiếu kết nối sâu sắc với những giá trị đời thường. Khi các hành động hằng ngày chỉ mang tính đối phó, cảm giác thỏa mãn nội tâm bị giảm sút, dẫn đến sự trống rỗng và thiếu hài lòng với cuộc sống.
• Chiếu lệ đối với phát triển cá nhân: Thái độ chiếu lệ khiến quá trình học hỏi, rèn luyện kỹ năng và xây dựng giá trị cá nhân trở nên hời hợt. Người có thói quen chiếu lệ thường khó tích lũy tri thức sâu sắc, thiếu khả năng nâng cao bản thân và khó đạt được những thành tựu thực chất lâu dài.
• Chiếu lệ đối với mối quan hệ xã hội: Trong giao tiếp xã hội, chiếu lệ thể hiện sự thiếu chân thành, làm suy yếu lòng tin và chất lượng các mối quan hệ. Người thường xuyên hành xử chiếu lệ dễ bị đánh giá là hời hợt, thiếu trách nhiệm, dẫn đến việc các mối quan hệ dần trở nên lạnh nhạt hoặc đổ vỡ.
• Chiếu lệ đối với công việc, sự nghiệp: Trong công việc, chiếu lệ làm giảm chất lượng kết quả, gây tổn hại uy tín cá nhân và ảnh hưởng đến hiệu suất tập thể. Người làm việc chiếu lệ khó thăng tiến trong sự nghiệp, vì họ không thể hiện được tinh thần trách nhiệm, sự tận tâm và năng lực thực sự cần thiết để tạo dựng niềm tin nơi cấp trên, đồng nghiệp.
• Chiếu lệ đối với cộng đồng, xã hội: Khi thái độ chiếu lệ lan rộng trong cộng đồng, xã hội sẽ trở nên thiếu chất lượng, thiếu bền vững. Các hoạt động tập thể dễ rơi vào hình thức bề ngoài, thiếu chiều sâu và giá trị thực tế, làm chậm lại quá trình phát triển chung của cả tập thể.
• Ảnh hưởng khác: Ngoài ra, thái độ chiếu lệ còn dẫn đến sự thụ động, mất động lực nội tại và sự xuống cấp tinh thần trong chính bản thân mỗi cá nhân, từ đó gián tiếp ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và khả năng sáng tạo lâu dài.

Từ những thông tin trên cho thấy, kiểm soát và thay đổi thái độ chiếu lệ là một bước thiết yếu để sống có trách nhiệm, làm việc tận tâm và phát triển bản thân một cách bền vững. Ở phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những biểu hiện cụ thể của người mang thói quen chiếu lệ trong đời sống.

Biểu hiện của người có thói quen chiếu lệ.

Làm sao để nhận biết một người mang thói quen chiếu lệ trong giao tiếp và đời sống thường ngày? Thái độ chiếu lệ không chỉ biểu hiện ở cách hoàn thành công việc, mà còn thấm sâu vào lối suy nghĩ, hành động và cách ứng xử trong các mối quan hệ. Khi một người có thói quen chiếu lệ, điều đó sẽ thể hiện rõ qua những dấu hiệu sau đây:

• Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Người chiếu lệ thường có suy nghĩ muốn hoàn thành nhanh chóng mà không thực sự quan tâm đến giá trị thực chất của việc mình làm. Họ thiếu tinh thần cầu tiến, ít chủ động cải thiện chất lượng công việc, dễ bằng lòng với kết quả hời hợt và ngại đầu tư thêm thời gian, công sức.
• Biểu hiện trong lời nói và hành động: Trong giao tiếp, người chiếu lệ hay trả lời cho có, nói những câu xã giao thiếu chiều sâu, hoặc đưa ra cam kết một cách miễn cưỡng rồi thực hiện một cách hời hợt. Trong hành động, họ thường làm việc đối phó, bỏ qua những bước kiểm tra quan trọng, làm cho xong mà không thực sự kiểm soát chất lượng đầu ra.
• Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Người mang thói quen chiếu lệ dễ cảm thấy chán nản, mất động lực, hoặc xem công việc như gánh nặng phải gồng gánh. Họ thiếu niềm vui nội tại trong quá trình làm việc và nhanh chóng trở nên mệt mỏi khi phải duy trì những nhiệm vụ đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc.
• Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Trong môi trường làm việc, người chiếu lệ dễ mắc lỗi do thiếu kiểm tra kỹ lưỡng, thường xuyên bị nhắc nhở về chất lượng công việc và khó tạo dựng được lòng tin từ đồng nghiệp, cấp trên. Sự thiếu tận tâm này làm chậm lại cơ hội thăng tiến và phát triển nghề nghiệp bền vững.
• Biểu hiện trong khó khăn nghịch cảnh: Khi gặp thử thách hoặc yêu cầu cao, người chiếu lệ có xu hướng né tránh trách nhiệm, làm việc qua loa hoặc tìm cách đùn đẩy cho người khác. Họ thiếu sự kiên trì, bền bỉ để đối diện và giải quyết vấn đề một cách đến nơi đến chốn.
• Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Trong hành trình phát triển cá nhân, người chiếu lệ thường không kiên trì theo đuổi mục tiêu dài hạn, dễ bỏ cuộc khi gặp khó khăn và thiếu sự tích lũy bền vững. Họ ít dành thời gian đầu tư vào việc học hỏi, rèn luyện kỹ năng hoặc hoàn thiện bản thân một cách thực sự sâu sắc.

Nhìn chung, người có thói quen chiếu lệ thường tự giới hạn tiềm năng của bản thân, làm giảm chất lượng các mối quan hệ và ảnh hưởng tiêu cực đến con đường phát triển lâu dài. Ở phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những phương pháp thiết thực để rèn luyện tinh thần làm việc tận tâm và trách nhiệm hơn.

Cách rèn luyện để làm việc tận tâm và có trách nhiệm hơn, vượt qua thói quen chiếu lệ.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và vượt qua thói quen chiếu lệ, từ đó làm việc tận tâm và có trách nhiệm hơn? Thoát khỏi thói quen chiếu lệ đòi hỏi một quá trình rèn luyện kiên trì từ việc thay đổi tư duy, thói quen hành động cho đến cách quản lý công việc. Để phát triển bản thân theo hướng chuyên nghiệp, sống trách nhiệm hơn và đạt được những giá trị thực chất, chúng ta cần áp dụng những phương pháp cụ thể sau. Sau đây là một số giải pháp cụ thể:

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Việc nhận diện nguyên nhân sâu xa khiến bản thân hành xử chiếu lệ là bước đầu tiên cần thiết. Tự hỏi “Mình đang làm việc này vì trách nhiệm hay chỉ để đối phó?”, “Mình có thực sự đặt tâm huyết vào việc mình đang làm không?” giúp ta điều chỉnh động cơ và nuôi dưỡng sự tận tâm từ bên trong.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Học cách coi mỗi nhiệm vụ, dù lớn hay nhỏ, đều có ý nghĩa riêng nếu được thực hiện bằng tinh thần trách nhiệm. Khi thay đổi tư duy từ “làm cho xong” sang “làm cho tốt”, chúng ta sẽ cảm nhận rõ giá trị của sự nỗ lực và tìm thấy niềm vui nội tại trong công việc.
• Học cách chấp nhận thực tại: Chấp nhận rằng không phải lúc nào cũng có thể làm mọi thứ hoàn hảo ngay lần đầu, nhưng mỗi hành động đều cần được thực hiện với sự tập trung và tinh thần cầu thị cao nhất. Sự kiên nhẫn với quá trình học hỏi, sửa sai giúp giảm tâm lý chán nản, đối phó và dần xây dựng thói quen làm việc tận tâm hơn.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Việc lập kế hoạch chi tiết, xác định rõ mục tiêu của từng công việc giúp chúng ta có định hướng rõ ràng khi thực hiện. Khi hiểu được mục đích và giá trị của việc mình làm, chúng ta sẽ có động lực đầu tư nhiều hơn, tránh tình trạng làm việc qua loa, chiếu lệ.
• Thiền định, chánh niệm và yoga: Các phương pháp này giúp gia tăng sự tập trung, nâng cao khả năng nhận diện khi bản thân rơi vào trạng thái hời hợt. Thực hành chánh niệm trong từng hành động, từ việc nhỏ nhất, giúp chúng ta trân trọng quá trình làm việc và thực sự hiện diện với nhiệm vụ mình đảm nhận.
• Chia sẻ khó khăn với người thân: Việc trò chuyện, chia sẻ về áp lực công việc, sự chán nản hay cảm giác muốn đối phó với những người thân thiết sẽ giúp giải tỏa tâm lý, nhận được sự động viên, và có thêm góc nhìn mới để làm việc với tinh thần tích cực hơn.
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Một lối sống cân bằng về thể chất và tinh thần sẽ củng cố ý chí, giúp chúng ta duy trì động lực nội tại để làm việc chỉn chu. Khi cơ thể khỏe mạnh, tâm trí sáng suốt, chúng ta dễ dàng chống lại sự cám dỗ của việc làm qua loa, đối phó.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu thói quen chiếu lệ đã ăn sâu và ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc, cuộc sống, tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia huấn luyện cá nhân hoặc chuyên gia tư vấn tâm lý sẽ giúp xây dựng lộ trình thay đổi khoa học và hiệu quả hơn.
• Các giải pháp hiệu quả khác: Ngoài ra, việc thường xuyên tự đánh giá lại chất lượng công việc, học cách tự hào về những hành động được thực hiện chỉn chu, tập trung vào việc hoàn thiện từng nhiệm vụ nhỏ cũng là những cách thiết thực để củng cố tinh thần làm việc tận tâm.

Tóm lại, thói quen chiếu lệ có thể được kiểm soát và thay đổi thông qua sự nhận thức, rèn luyện thói quen hành động có trách nhiệm và phát triển tư duy tận tâm trong từng việc làm. Khi biết đặt trọn vẹn tâm huyết vào công việc, chúng ta không chỉ đạt được kết quả tốt hơn mà còn tự xây dựng giá trị cá nhân vững chắc trong cuộc sống.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu chiếu lệ là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của chiếu lệ phổ biến, cũng như vai trò của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng thay đổi thói quen chiếu lệ không chỉ là nâng cao chất lượng công việc mà còn là hành trình rèn luyện tinh thần trách nhiệm, tận tâm và lòng tự trọng. Khi biết đặt trọn vẹn tâm huyết vào từng hành động nhỏ nhất, mỗi chúng ta sẽ tạo dựng được giá trị bền vững, góp phần làm cho cuộc sống cá nhân và cộng đồng trở nên sâu sắc và ý nghĩa hơn.