Cảm giác chối bỏ là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để kiểm soát

Chúng ta đều từng trải qua những khoảnh khắc muốn trốn tránh thực tế, muốn phủ nhận những điều không mong muốn. Có thể là một thất bại trong công việc, một mối quan hệ đổ vỡ, hay đơn giản chỉ là một lời phê bình. Những lúc như vậy, một phần trong chúng ta thường tìm cách tự bảo vệ bằng cách chối bỏ những cảm xúc tiêu cực hoặc sự thật phũ phàng. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu chối bỏ là gì, kể từ khái niệm, phân loại các dạng chối bỏ phổ biến, cũng như ảnh hưởng của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để chuyển hóa sự chối bỏ thành động lực, từ đó không rơi vào tình trạng tự lừa dối bản thân.

Cảm giác chối bỏ là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để kiểm soát.

Định nghĩa về sự chối bỏ.

Tìm hiểu khái niệm về sự chối bỏ nghĩa là gì? Sự chối bỏ (Denial hay Rejection) là một cơ chế tự vệ tâm lý phổ biến mà con người thường sử dụng để bảo vệ bản thân khỏi những cảm xúc tiêu cực, đau khổ hoặc những sự thật khó chấp nhận. Khi phải đối mặt với một tình huống gây căng thẳng hoặc một sự kiện không mong muốn, thay vì đối diện trực tiếp, chúng ta có xu hướng phủ nhận hoặc làm nhẹ đi tầm quan trọng của nó. Mặc dù là một phản ứng tự nhiên, nhưng sự chối bỏ có thể mang lại nhiều hậu quả nghiêm trọng. Nó không chỉ cản trở quá trình hồi phục tâm lý, mà còn làm trầm trọng hơn những vấn đề hiện tại, tạo ra rào cản trong các mối quan hệ cá nhân và xã hội.

Sự chối bỏ thường bị nhầm lẫn với các trạng thái như cô đơn, tự ti hoặc cảm giác bị bỏ rơi, nhưng chúng thực chất là những hiện tượng tâm lý khác biệt. Cô đơn là cảm giác thiếu sự kết nối với người khác, thường đi kèm nỗi buồn hoặc trống trải. Tự ti là trạng thái đánh giá thấp bản thân, cảm thấy bản thân không xứng đáng. Trong khi đó, cảm giác bị bỏ rơi liên quan đến sự mất mát một mối quan hệ quan trọng. Sự chối bỏ khác biệt ở chỗ, nó là một hành động chủ động nhằm né tránh thực tế, thay vì đối diện trực tiếp. Trạng thái trái ngược với chối bỏ là sự chấp nhận, khi con người thừa nhận tình huống và bắt đầu tìm cách vượt qua, dù điều đó có khó khăn đến đâu.

Để hiểu rõ hơn về chối bỏ, chúng ta cần phân biệt nó với như “thẳng thắn”, “chấp nhận”, “chủ động” và “tích cực”, khuyến khích ta đối diện và giải quyết vấn đề. Cụ thể như sau:

• • Thẳng thắn (Frankness): Thẳng thắn là việc bày tỏ cảm xúc hoặc suy nghĩ một cách trung thực, dù điều đó có thể gây khó chịu. Điều này trái ngược hoàn toàn với sự chối bỏ, bởi người thẳng thắn chọn cách đối diện với vấn đề thay vì né tránh.

• Chấp nhận (Acceptance): Chấp nhận là khả năng thừa nhận thực tế, ngay cả khi nó không như mong muốn. Hành động này không đồng nghĩa với việc đồng tình, mà là buông bỏ sự kháng cự và bắt đầu đối mặt với sự thật.

• Chủ động (Initiative): Chủ động là việc hành động tích cực để giải quyết vấn đề, thay vì né tránh hoặc trì hoãn. Những người chủ động thường sẵn sàng đương đầu với thử thách để đạt được mục tiêu.

• Tích cực (Positivity): Tinh thần tích cực thúc đẩy con người tập trung vào khía cạnh tốt đẹp của vấn đề, không chỉ nhìn nhận thực tế mà còn biến khó khăn thành cơ hội để phát triển, thay vì tìm cách chối bỏ.

Ví dụ, một người vừa trải qua một cuộc chia tay đau lòng. Thay vì đối diện với cảm xúc tổn thương, người đó lao vào các hoạt động xã hội không ngừng, cố gắng che giấu nỗi buồn. Đây là một ví dụ điển hình của sự chối bỏ, bởi họ không thừa nhận thực trạng cảm xúc của mình. Ngược lại, nếu người đó chọn cách tâm sự với bạn bè về cảm giác đau khổ, chấp nhận nỗi đau là một phần tự nhiên của cuộc sống, chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ từ người thân và giữ thái độ lạc quan, họ sẽ vượt qua giai đoạn này dễ dàng hơn, đồng thời trưởng thành từ những tổn thương đó.

Như vậy, sự chối bỏ, mặc dù là cơ chế tự vệ tự nhiên, lại tiềm ẩn nhiều hệ quả tiêu cực nếu kéo dài. Thay vì phủ nhận thực tế, việc thẳng thắn đối diện, chấp nhận và tìm cách giải quyết vấn đề sẽ giúp con người vượt qua khó khăn hiệu quả hơn. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về các hình thức phổ biến của sự chối bỏ trong đời sống và cách nhận diện chúng.

Phân loại các hình thức của sự chối bỏ trong đời sống.

Sự chối bỏ, phủ nhận tầm quan trọng được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Sự chối bỏ xuất hiện dưới nhiều hình thức trong cuộc sống, phản ánh cách con người đối mặt với những thực tại không mong muốn. Từ việc không thừa nhận hạn chế cá nhân đến việc phủ nhận các yếu tố xã hội, sự chối bỏ có thể là một lớp vỏ bảo vệ tạm thời, nhưng nếu kéo dài, nó dễ dàng trở thành rào cản lớn trong sự phát triển. Dưới đây là các khía cạnh cụ thể mà sự chối bỏ thường thể hiện trong đời sống.

• Sự chối bỏ về tình cảm, mối quan hệ: Một trong những biểu hiện rõ rệt nhất là việc con người không thừa nhận những cảm xúc thật của mình trong các mối quan hệ. Điều này có thể xảy ra khi một người không muốn chấp nhận sự thất bại trong tình yêu hoặc không đối diện với việc mối quan hệ đã rạn nứt. Sự chối bỏ này có thể dẫn đến việc kéo dài những mối quan hệ độc hại hoặc làm trầm trọng thêm sự tổn thương.
• Sự chối bỏ về kiến thức, trí tuệ: Con người thường có xu hướng biện minh hoặc né tránh những điều mình chưa biết, thay vì học hỏi để cải thiện. Điều này không chỉ làm giới hạn khả năng phát triển mà còn khiến cá nhân cảm thấy bất an trước những thách thức mới. Khi không thừa nhận sai lầm, con người dễ rơi vào vòng xoáy của sự tự mãn, làm giảm khả năng thích nghi trong môi trường đầy biến đổi.
• Sự chối bỏ về địa vị, quyền lực: Nhiều người không muốn đối diện với vị trí thực tại của mình trong xã hội, từ đó phát sinh sự bất mãn và áp lực so sánh với người khác. Điều này thường khiến họ chạy theo những mục tiêu không thực tế hoặc hình thành cảm giác tự ti, xa cách. Ngược lại, một số người phủ nhận quyền lực hoặc trách nhiệm của mình, tránh né vai trò mà xã hội giao phó.
• Sự chối bỏ về tài năng, năng lực: Khi một cá nhân không thừa nhận điểm yếu hoặc khả năng hạn chế của mình, điều này có thể xuất phát từ nỗi sợ bị đánh giá, mất uy tín. Tuy nhiên, sự chối bỏ tài năng đôi khi cũng là một cách tránh né thử thách, khiến cá nhân không dám chấp nhận cơ hội phát triển. Kết quả là, họ có thể bị tụt lại phía sau so với những người sẵn sàng đối diện và thay đổi.
• Sự chối bỏ về ngoại hình, vật chất: Không hài lòng với ngoại hình hoặc điều kiện vật chất của bản thân là điều dễ gặp trong xã hội hiện đại. Sự so sánh với những hình mẫu lý tưởng hoặc giàu có hơn dễ dẫn đến cảm giác bất mãn, tự ti. Tuy nhiên, thay vì chấp nhận và tìm cách cải thiện, nhiều người lại phủ nhận thực tại, điều này chỉ làm tăng thêm áp lực về mặt tâm lý.
• Sự chối bỏ về dòng tộc, xuất thân: Cảm giác tự ti về xuất thân hoặc gia đình là một trong những yếu tố khiến nhiều người tìm cách phủ nhận gốc gác của mình. Điều này không chỉ làm mất đi giá trị bản thân mà còn có thể khiến cá nhân bị ngắt kết nối với các mối quan hệ quan trọng. Việc không chấp nhận dòng tộc có thể dẫn đến việc cố gắng xây dựng hình ảnh giả tạo, tạo thêm áp lực trong cuộc sống.

Có thể nói rằng, sự chối bỏ ở một mức độ nhất định, có thể giúp chúng ta tạm thời tránh được cảm giác tiêu cực. Tuy nhiên, nếu lạm dụng, nó không chỉ làm trì hoãn sự phát triển bản thân mà còn tạo ra những rào cản lớn trong các mối quan hệ và sự nghiệp. Do đó, việc nhận thức và đối diện với thực tại là bước đầu tiên để vượt qua giới hạn do sự chối bỏ mang lại, giúp chúng ta sống chân thật và trọn vẹn hơn.

Tác động của sự chối bỏ trong cuộc sống.

Sự chối bỏ, phủ nhận sự thật gây ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống của chúng ta? Sự chối bỏ là một trạng thái tâm lý phức tạp, thể hiện qua việc từ chối chấp nhận sự thật hoặc thực tế, thường xuất hiện trong những tình huống khó khăn, căng thẳng. Tuy nhiên, tác động của trạng thái này không chỉ dừng lại ở khía cạnh cá nhân mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến các mối quan hệ và xã hội. Dưới đây là các tác động tiêu cực mà sự chối bỏ có thể gây ra trong cuộc sống.

• Ảnh hưởng đến phát triển cá nhân: Sự chối bỏ có thể kìm hãm quá trình phát triển bản thân, ngăn cản cá nhân học hỏi từ những sai lầm hoặc khó khăn. Khi một người từ chối đối diện với thực tế, họ mất đi cơ hội nhận thức và cải thiện bản thân. Điều này khiến họ không chỉ bị giới hạn trong tư duy mà còn dễ mắc lại những sai lầm cũ, kéo dài vòng luẩn quẩn của thất bại. Ví dụ, một cá nhân không thừa nhận trách nhiệm trong một sự cố thường gặp khó khăn trong việc xây dựng sự tự tin và phát triển năng lực cá nhân.
• Ảnh hưởng đến mối quan hệ xã hội: Trong các mối quan hệ, sự chối bỏ có thể dẫn đến những căng thẳng không đáng có. Khi một người phủ nhận vấn đề hoặc đổ lỗi cho người khác, họ tạo ra sự xa cách và mất lòng tin. Điều này không chỉ làm suy giảm chất lượng mối quan hệ mà còn khiến những người xung quanh cảm thấy bị tổn thương hoặc không được tôn trọng. Kết quả là các mối quan hệ trở nên mong manh và dễ rạn nứt, đặc biệt trong gia đình hoặc nơi làm việc, nơi sự trung thực và hợp tác rất quan trọng.
• Ảnh hưởng đến công việc và sự nghiệp: Tại môi trường làm việc, sự chối bỏ có thể trở thành rào cản lớn đối với hiệu quả công việc và cơ hội thăng tiến. Một cá nhân không dám đối mặt với khó khăn hoặc từ chối trách nhiệm sẽ làm giảm hiệu suất, gây ảnh hưởng xấu đến nhóm làm việc và tổ chức. Đồng thời, thái độ này còn làm giảm uy tín và khả năng được đánh giá cao trong mắt đồng nghiệp và cấp trên. Ví dụ, một nhân viên từ chối nhìn nhận lỗi sai trong công việc sẽ khó tìm cách cải thiện, ảnh hưởng tiêu cực đến sự nghiệp dài hạn.
• Ảnh hưởng đến cộng đồng và xã hội: Sự chối bỏ các vấn đề xã hội, như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng, hay khủng hoảng kinh tế, có thể làm chậm quá trình phát triển cộng đồng. Khi mọi người không sẵn lòng đối diện với thực tế hoặc hành động, các vấn đề tồn tại lâu dài và trở nên nghiêm trọng hơn. Ví dụ, việc phủ nhận tầm quan trọng của giáo dục trong một cộng đồng có thể dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp và đói nghèo gia tăng, làm suy giảm chất lượng cuộc sống nói chung.

Từ những thông tin trên cho thấy, sự chối bỏ là một thói quen không lành mạnh, gây ra những hậu quả tiêu cực cho cá nhân và tập thể. Hiểu rõ những tác động của trạng thái tâm lý này giúp chúng ta nhận thức được tầm quan trọng của việc đối diện với sự thật, từ đó cải thiện bản thân, củng cố các mối quan hệ, và đóng góp tích cực cho cộng đồng. Vậy làm thế nào để nhận biết một người đang rơi vào trạng thái chối bỏ và giúp họ vượt qua nó?

Biểu hiện của người muốn chối bỏ sự thật.

Làm sao để nhận biết một người đang có tâm lý chối bỏ và cố gắng né tránh sự thật? Khi sự chối bỏ trở nên tiêu cực và vượt khỏi tầm kiểm soát, nó có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng không chỉ cho bản thân mà còn cho những người xung quanh. Dưới đây là các biểu hiện của người có tâm lý chối bỏ sự thật, từ suy nghĩ, lời nói, cảm xúc đến hành động trong các tình huống khác nhau.

• Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Người có xu hướng chối bỏ thường sẽ có những suy nghĩ tiêu cực, biện minh cho hành động của mình, hoặc đổ lỗi cho người khác khi gặp khó khăn. Họ dễ dàng phủ nhận những sự kiện, hoàn cảnh không phù hợp với quan điểm cá nhân của mình. Để bảo vệ bản thân khỏi sự tổn thương, họ có thể chọn cách tránh né những thông tin, sự kiện đi ngược lại với niềm tin đã hình thành từ trước.
• Biểu hiện trong lời nói và hành động: Khi phải đối mặt với những vấn đề khó khăn, người có tâm lý chối bỏ thường tìm cách né tránh, tránh né các cuộc trò chuyện căng thẳng, không muốn đối diện với sự thật. Họ có thể đưa ra những lý do không chính đáng để trì hoãn việc giải quyết vấn đề, thay vì trực tiếp đối diện với chúng. Lời nói của họ có thể không đồng nhất với hành động, thể hiện sự mâu thuẫn giữa cái họ nói và cái họ làm.
• Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Chối bỏ có thể làm gia tăng cảm giác lo lắng, sợ hãi, hoặc tức giận trong một người. Khi không thể đối diện với sự thật, cảm xúc của họ thường dao động mạnh mẽ, gây ra cảm giác bất an, căng thẳng. Những biểu hiện thể chất cũng có thể xuất hiện như mất ngủ, đau đầu, hoặc những triệu chứng cơ thể khác do stress kéo dài.
• Biểu hiện trong công việc và sự nghiệp: Những người có xu hướng chối bỏ có thể gặp khó khăn trong việc hoàn thành công việc, né tránh trách nhiệm, hoặc thiếu sự nghiêm túc trong việc giải quyết vấn đề. Họ có thể tránh né các nhiệm vụ quan trọng, trì hoãn những quyết định lớn trong công việc, dẫn đến tình trạng thiếu hiệu quả và mối quan hệ căng thẳng với đồng nghiệp.
• Biểu hiện trong khó khăn và nghịch cảnh: Khi đối mặt với những tình huống khó khăn hoặc nghịch cảnh, người có tâm lý chối bỏ thường tìm cách trốn tránh, không đối diện với thử thách mà tìm mọi cách để thoát ra khỏi chúng. Thay vì tìm giải pháp, họ cố gắng né tránh, điều này có thể làm cho vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn theo thời gian.
• Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Những người này cũng thường trì hoãn việc thay đổi bản thân, duy trì những thói quen xấu hoặc giữ lại những mối quan hệ không lành mạnh. Họ không sẵn sàng đối diện với những vấn đề của bản thân, mà thay vào đó tìm cách bảo vệ mình khỏi sự thay đổi. Điều này dẫn đến sự phát triển cá nhân bị trì hoãn và khó khăn trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống.

Nhìn chung, người có tâm lý chối bỏ thường có xu hướng né tránh thực tế và bảo vệ bản thân bằng cách phủ nhận hoặc làm nhẹ đi tầm quan trọng của vấn đề. Tuy nhiên, khi sự chối bỏ không được nhận thức và điều chỉnh, nó có thể gây ra nhiều hậu quả tiêu cực, ảnh hưởng không chỉ đến bản thân mà còn đến những người xung quanh. Để cải thiện, chúng ta cần nhận thức và đối diện với sự thật, thay vì chối bỏ.

Cách rèn luyện để chuyển hóa sự chối bỏ.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và chuyển hóa sự chối bỏ thành động lực, từ đó không rơi vào tình trạng tự lừa dối bản thân và trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình? Để vượt qua sự chối bỏ và trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình, chúng ta cần phải có sự quyết tâm và dũng cảm đối diện với thực tế, thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, đồng thời thực hiện những biện pháp cụ thể để rèn luyện và chuyển hóa sự chối bỏ.

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Để vượt qua sự chối bỏ, điều đầu tiên cần làm là hiểu rõ cảm xúc và suy nghĩ của bản thân khi đối diện với khó khăn. Nhận diện những cảm giác sợ hãi, lo lắng hoặc bất lực khi phải đối mặt với một vấn đề khó khăn sẽ giúp chúng ta nhận thức được sự chối bỏ đang xảy ra trong tâm trí. Việc thấu hiểu chính mình giúp tạo ra nhận thức rõ ràng về nguyên nhân của sự chối bỏ và tạo cơ hội để tìm cách thay đổi.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Một trong những cách hiệu quả để chuyển hóa sự chối bỏ là thay đổi góc nhìn đối với tình huống mà mình đang gặp phải. Thay vì nhìn nhận vấn đề theo hướng tiêu cực, hãy tìm kiếm những cơ hội và bài học trong mỗi tình huống. Việc thay đổi tư duy không chỉ giúp giảm bớt cảm giác sợ hãi, mà còn giúp chúng ta trở nên linh hoạt và mở lòng hơn với các cơ hội mới.
• Học cách chấp nhận thực tại: Chấp nhận rằng không phải mọi thứ trong cuộc sống đều diễn ra như ý muốn là một bước quan trọng để vượt qua sự chối bỏ. Khi chúng ta không chấp nhận thực tại, chúng ta sẽ liên tục tìm cách trốn tránh hoặc chống lại những sự thật không thể thay đổi. Việc học cách chấp nhận thực tế giúp chúng ta tránh rơi vào trạng thái tiêu cực và mở ra con đường để cải thiện tình hình.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Một phương pháp hữu ích để giải quyết sự chối bỏ là ghi lại những suy nghĩ và cảm xúc của mình. Việc viết ra giấy giúp chúng ta có cái nhìn rõ ràng hơn về bản thân và tình huống đang gặp phải. Thao tác này không chỉ giúp giảm bớt căng thẳng mà còn giúp phân tích tình hình một cách khách quan, từ đó đưa ra những quyết định đúng đắn hơn.
• Chia sẻ khó khăn với người thân: Không ai có thể vượt qua khó khăn một mình. Tìm kiếm sự hỗ trợ từ những người thân cận, bạn bè hoặc những người mà chúng ta tin tưởng là một cách tuyệt vời để đối mặt với sự chối bỏ. Việc chia sẻ cảm xúc và khó khăn giúp chúng ta cảm thấy được hiểu và đồng hành, đồng thời có thể nhận được những lời khuyên quý báu.
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Để giảm thiểu sự ảnh hưởng của sự chối bỏ và duy trì tinh thần tích cực, xây dựng một lối sống lành mạnh là điều cần thiết. Việc tập thể dục thường xuyên, ăn uống hợp lý và dành thời gian cho các hoạt động thư giãn giúp giảm căng thẳng, cải thiện sức khỏe tâm lý và thể chất, từ đó giúp chúng ta đối diện với khó khăn một cách dễ dàng hơn.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu cảm thấy không thể tự mình vượt qua sự chối bỏ, việc tìm đến sự giúp đỡ của chuyên gia tâm lý là một lựa chọn sáng suốt. Các chuyên gia có thể giúp chúng ta nhận diện nguyên nhân gốc rễ của sự chối bỏ và cung cấp những phương pháp hiệu quả để thay đổi suy nghĩ, hành động, giúp cải thiện sức khỏe tâm lý.

Tóm lại, sự chối bỏ là một phản ứng tự nhiên, nhưng không phải là không thể vượt qua. Bằng cách thay đổi cách suy nghĩ, đối diện với thực tế và tìm kiếm sự hỗ trợ, chúng ta có thể chuyển hóa sự chối bỏ thành động lực để phát triển bản thân. Điều quan trọng là phải có sự quyết tâm và dũng cảm để không để sự chối bỏ chi phối cuộc sống, từ đó trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu chối bỏ là gì, kể từ khái niệm, phân loại các dạng chối bỏ phổ biến, cũng như ảnh hưởng của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng sự chối bỏ không phải là giải pháp lâu dài. Thay vào đó, việc đối diện với vấn đề, chấp nhận cảm xúc và tìm kiếm sự hỗ trợ mới là cách giúp chúng ta chữa lành và trưởng thành. Bằng cách nhận thức rõ về cơ chế chối bỏ và rèn luyện kỹ năng quản lý cảm xúc, chúng ta có thể chuyển hóa những trải nghiệm tiêu cực thành động lực để phát triển bản thân và xây dựng một cuộc sống ý nghĩa hơn. Hãy nhớ rằng, sự mạnh mẽ thực sự nằm ở việc dám đối mặt với những khó khăn và thay đổi bản thân để trở nên tốt hơn.