Gây sự chú ý là gì? Khái niệm, động cơ tiềm ẩn và cách chuyển hóa để sống chân thành, không phô diễn

Có những lúc ta nói thật nhiều – không vì muốn người khác nghe, mà vì sợ bị lãng quên. Có khi ta im lặng – không vì không có gì để nói, mà vì chờ ánh nhìn từ ai đó đủ sâu để thấy mình. Gây sự chú ý – nghe như một điều tiêu cực – nhưng sâu xa lại là một lời gọi: “Tôi có mặt – ai đang thấy tôi?”. Qua nội dung sau đây, cùng Sunflower Academy chúng ta sẽ tìm hiểu khái niệm “gây sự chú ý”, phân loại, vai trò và các hình thức chuyển hóa hành vi này một cách tỉnh thức – để mỗi người không chỉ được thấy, mà còn dám sống thật và hiện diện vững vàng.

Gây sự chú ý là gì? Khái niệm, động cơ tiềm ẩn và cách chuyển hóa để sống chân thành, không phô diễn.

Khái niệm về gây sự chú ý.

Gây sự chú ý là gì và tại sao đây là hành vi vừa phổ biến, vừa dễ bị hiểu sai trong đời sống hiện đại? Gây sự chú ý (Attention-Seeking Behavior) là hành vi chủ ý nhằm khiến người khác để tâm, công nhận hoặc phản ứng với mình theo một cách nào đó. Nó có thể đến từ nhu cầu kết nối lành mạnh – nhưng cũng có thể xuất phát từ thiếu hụt, tổn thương, hoặc sự lệch định hướng về giá trị bản thân.

Gây sự chú ý không đồng nghĩa với sai trái. Trẻ nhỏ sinh ra đã cần được chú ý để sống sót và phát triển. Người trưởng thành cũng cần sự hiện diện, ghi nhận – nhưng khi cách gây sự chú ý trở nên méo mó (qua làm quá, nói quá, khoe quá hoặc phản ứng cực đoan), nó trở thành một dạng tín hiệu cần soi chiếu lại.

Hành vi gây sự chú ý thường không được nói thẳng mà ẩn dưới nhiều lớp: kể khổ quá mức, nói lặp lại điều mình làm được, đăng bài ẩn ý, làm mình làm mẩy… Nhưng đằng sau tất cả, thường là một lời thì thầm: “Hãy thấy tôi. Đừng bỏ rơi tôi.”. Nếu chỉ phán xét, ta bỏ lỡ cơ hội chữa lành. Nếu lắng nghe, ta có thể chuyển hóa hành vi, từ “gào thét” sang “hiện diện”.

Để phân biệt rõ gây sự chú ý, chúng ta cần phân biệt với thể hiện bản thân, khẳng định bản thân, tự tin và trình diễn bản thân, vì đây là những khái niệm dễ lẫn lộn trong hành vi xã hội và nhu cầu tâm lý. Cụ thể như sau:

• Thể hiện bản thân (Self-expression): Là hành vi bày tỏ những điều thật từ bên trong – như cảm xúc, giá trị, mong muốn – nhằm sống đúng với chính mình. Gây sự chú ý thì khác, nó phụ thuộc vào phản hồi từ bên ngoài, dễ dẫn đến việc hành xử lệch khỏi bản chất thật chỉ để được nhìn thấy hoặc khen ngợi.
• Khẳng định bản thân (Self-assertion): Là hành động thiết lập ranh giới, thể hiện quan điểm, hoặc bảo vệ quyền cá nhân – thường đến từ nền tảng tự trọng và sự vững vàng nội tâm. Gây sự chú ý xuất hiện khi người đó chưa cảm thấy có giá trị rõ ràng từ bên trong, nên cần ánh nhìn người khác như một cách xác nhận tạm thời.
• Tự tin (Confidence): Là trạng thái nhận biết và tin tưởng vào giá trị bản thân, không cần phô trương hoặc tìm kiếm sự công nhận quá mức. Người tự tin thường thể hiện sự hiện diện vững chãi và bình thản, không phụ thuộc vào việc người khác chú ý hay không – trong khi gây sự chú ý thường gắn với lo lắng bị bỏ quên.
• Trình diễn bản thân (Self-presentation): Là cách cá nhân xây dựng hình ảnh trước người khác – có thể trung thực hoặc không. Gây sự chú ý có thể là một dạng trình diễn quá đà, nơi hành vi bị đẩy lên nhằm thu hút sự quan tâm, dù không thực sự phản ánh nhu cầu sâu bên trong hay giá trị thật của cá nhân đó.

Ví dụ, một đứa trẻ liên tục làm ồn trong lớp học không hẳn vì nghịch ngợm mà vì ở nhà em thường bị bỏ mặc. Việc gây sự chú ý trở thành cách em gửi thông điệp: “Hãy nhìn em. Em đang ở đây.”. Trong nhiều trường hợp, người lớn cũng làm điều tương tự – nhưng dưới hình thức tinh vi hơn, như nói quá nhiều về thành tích, khoe khoang, hoặc cư xử bốc đồng để lấp khoảng trống nội tâm.

Như vậy, gây sự chú ý không xấu – nó là dấu hiệu. Nhưng nếu không được hiểu và chuyển hóa, nó dễ dẫn đến sự rỗng bên trong và lệch trong hành vi. Hiểu đúng, ta sẽ không phán xét mà đồng cảm, không phủ nhận mà hướng dẫn để trở về bản thân thật sự.

Phân loại hành vi gây sự chú ý theo động cơ nội tâm và hình thức biểu hiện.

Gây sự chú ý có những hình thức và cấp độ khác nhau như thế nào? Không phải mọi hành vi thu hút sự chú ý đều giống nhau – có những biểu hiện dễ thấy, có những biểu hiện rất âm thầm. Có hành vi tích cực – có hành vi tiêu cực. Có động cơ lành – có động cơ lệch. Việc phân loại giúp ta tránh đồng nhất và hiểu rõ hành vi để chuyển hóa đúng cách.

• Gây sự chú ý tích cực (Positive Attention-seeking): Là khi một người dùng năng lực, phẩm chất, thành quả để thu hút sự quan tâm của người khác – nhằm truyền cảm hứng, kết nối hoặc khẳng định bản thân lành mạnh. Ví dụ: học sinh phát biểu chủ động, người chia sẻ bài học thật… Mục tiêu không phải là nổi bật, mà là hiện diện có ý nghĩa.
• Gây sự chú ý tiêu cực (Negative Attention-seeking): Là khi cá nhân thu hút sự chú ý bằng cách làm trái quy chuẩn, phá vỡ trật tự, hoặc diễn hành vi gây xáo trộn cảm xúc. Ví dụ: phô trương quá mức, xuyên tạc sự thật, nạn nhân hóa bản thân… Thường xuất phát từ nhu cầu chưa được thỏa mãn về yêu thương và ghi nhận.
• Gây sự chú ý trực tiếp: Diễn ra qua lời nói, hành động, chia sẻ công khai với mong muốn được phản hồi. Ví dụ: người liên tục kể về khó khăn của mình với cường độ cao, người liên tục đưa ra ý kiến để được công nhận.
• Gây sự chú ý gián tiếp: Thường là hành vi ẩn dụ – như đăng trạng thái mập mờ, rút lui đột ngột để người khác hỏi han, hoặc chia sẻ theo kiểu “bóng gió”. Người này muốn được quan tâm nhưng không dám nói thẳng, vì sợ bị từ chối hoặc sợ bị gắn nhãn “yếu đuối”.
• Gây sự chú ý có ý thức: Là khi cá nhân biết rõ mình đang cố gắng thu hút ánh nhìn, và dùng điều đó như một công cụ chiến lược (trong truyền thông, sân khấu, quảng bá). Nếu đi kèm sự tỉnh thức và giá trị, có thể lành mạnh.
• Gây sự chú ý vô thức: Là khi người ta không biết rằng hành vi của mình đang tìm kiếm sự xác nhận. Họ chỉ thấy mình “hay buồn khi bị ngó lơ“, “thường kể chuyện khó khăn“, hoặc “cần người khác tán dương để thấy mình ổn”. Đây là dạng phổ biến, và cần nhất sự đồng cảm lẫn hướng dẫn.

Có thể nói rằng, hành vi gây sự chú ý không cần bị triệt tiêu mà cần được chuyển hóa đúng hướng. Vì ở gốc, nó là nhu cầu “Tôi có hiện diện không?”, và mọi người đều xứng đáng có một câu trả lời chân thành cho điều đó.

Vai trò và ảnh hưởng của hành vi gây sự chú ý đến sự phát triển cá nhân và môi trường xung quanh.

Gây sự chú ý tác động như thế nào đến đời sống nội tâm, các mối quan hệ và văn hóa cộng đồng? Ở tầng sâu, gây sự chú ý phản ánh một nhu cầu nguyên thủy: được thấy – được ghi nhận – được quan tâm. Nếu không được đáp ứng đúng, nó sẽ trở thành cơn đói kéo dài, khiến cho con người chọn cách nổi bật dù phải hy sinh sự thật hoặc lòng tự trọng. Nếu được thấu hiểu và nâng đỡ, hành vi này có thể trở thành bước đầu để cá nhân học cách sống thật, hiện diện vững vàng và không cần phô diễn.

• Ảnh hưởng đến giá trị bản thân: Người thường xuyên gây sự chú ý để cảm thấy “được tồn tại” dễ lệ thuộc vào phản ứng người khác. Họ mất dần khả năng định vị giá trị từ bên trong, và cảm thấy bất an khi không có ai “thấy mình”. Về lâu dài, điều này khiến họ dễ trống rỗng, thất vọng và tự phủ định bản thân nếu không được chú ý như mong đợi.
• Ảnh hưởng đến lòng tự trọng: Khi giá trị cá nhân phụ thuộc vào “lượng người để ý”, người ta thường cảm thấy không đủ. Dù được chú ý, cảm giác thỏa mãn cũng rất ngắn ngủi, vì nó không đến từ cốt lõi. Tệ hơn, nếu bị chỉ trích, họ dễ tổn thương sâu, vì đã đặt quá nhiều hy vọng vào ánh nhìn bên ngoài.
• Ảnh hưởng đến mối quan hệ cá nhân: Gây sự chú ý liên tục có thể khiến người khác mệt mỏi, thấy bị thao túng hoặc xa cách. Nếu không có sự thành thật trong hành vi, người ta khó xây dựng được kết nối bền. Ngược lại, nếu người gây chú ý được lắng nghe đúng lúc, đúng cách – họ sẽ học được cách nói thật, không cần làm quá.
• Ảnh hưởng đến văn hóa tổ chức – cộng đồng: Trong môi trường học đường, công sở hoặc nhóm xã hội – nếu hành vi gây chú ý bị xem là “xấu”, người ta dễ im lặng sai cách. Nếu được nhìn nhận đúng – nó trở thành cơ hội để phát triển kỹ năng diễn đạt, giao tiếp và thiết lập giá trị lành mạnh cho toàn hệ thống.
• Ảnh hưởng tích cực nếu được chuyển hóa: Người từng gây sự chú ý – nếu được hướng dẫn – thường trở thành người rất giỏi kết nối, đồng cảm và hiện diện sâu. Họ hiểu nỗi khát của việc không được nhìn thấy – nên khi vững rồi, họ thường là người giúp người khác cảm thấy được lắng nghe.

Từ thông tin trên có thể thấy, gây sự chú ý không đáng trách mà đáng hiểu. Khi được đáp lại bằng sự tỉnh thức thay vì phán xét, nó có thể trở thành cánh cửa mở ra sự phát triển nhân cách và kết nối thực sự với thế giới.

Biểu hiện thực tế của hành vi gây sự chú ý trong đời sống thường nhật.

Làm thế nào để nhận diện những biểu hiện cụ thể của hành vi gây sự chú ý trong các bối cảnh khác nhau? Hành vi gây sự chú ý không phải lúc nào cũng dễ nhận biết, vì nó có thể biểu hiện qua nhiều cách khác nhau, từ sự phô trương ồn ào đến sự rút lui lặng lẽ. Tuy nhiên, khi ta học cách quan sát từ chiều sâu động cơ, các biểu hiện ấy sẽ trở nên rõ ràng, và không còn bị nhầm lẫn với hành vi sống thật hay thể hiện bản thân lành mạnh.

• Biểu hiện ở trẻ nhỏ: Trẻ có thể khóc lớn, ném đồ, làm trò lố… chỉ để thu hút ánh nhìn của cha mẹ hoặc người lớn. Nhiều khi đó không phải là sự nghịch ngợm mà là một cách kêu gọi “hãy để tâm đến con”. Nếu người lớn chỉ phản ứng bằng hình phạt mà không nhìn vào nhu cầu kết nối, hành vi gây chú ý sẽ ngày càng mạnh và phức tạp.
• Biểu hiện trong tuổi mới lớn: Thanh thiếu niên có thể dùng thời trang gây sốc, nói năng cực đoan, đăng status buồn bã ẩn ý hoặc thể hiện thái độ “ngược đời”. Đây thường là biểu hiện của giai đoạn tìm kiếm bản sắc – khi nội tâm chưa ổn định, cá nhân dễ chọn cách thể hiện quá mức để được công nhận sự tồn tại.
• Biểu hiện trong mối quan hệ: Người thường xuyên kể khổ, gợi nhắc quá nhiều về nỗi đau, hoặc liên tục tạo tình huống để người khác chú ý đến cảm xúc tiêu cực của mình – thường đang bị mắc kẹt trong nhu cầu “hãy cứu tôi”, dù không nói ra. Họ không biết cách trực tiếp yêu cầu sự hỗ trợ, nên chọn con đường vòng của cảm xúc.
• Biểu hiện nơi công việc hoặc học đường: Nhân sự hay học sinh thích nói chen, thích là trung tâm, thích khoe thành tích… có thể đang cần được ghi nhận. Nếu tổ chức có môi trường phản hồi lành mạnh, họ sẽ học được cách trình bày giá trị thật – thay vì khoác thêm “lớp vỏ gây ấn tượng”.
• Biểu hiện trên mạng xã hội: Chia sẻ liên tục, tìm kiếm tương tác bằng nội dung gây sốc, đăng tải những trạng thái cá nhân mang tính “ám chỉ” hoặc thể hiện trạng thái cực đoan (rất vui, rất buồn, rất bi kịch…) – đều là những hình thức phổ biến. Khi thiếu kỹ năng điều tiết cảm xúc, mạng xã hội trở thành nơi tìm kiếm ánh nhìn – thay vì kết nối thật.
• Biểu hiện tinh vi khác: Có người “im lặng có chủ đích” – không trả lời tin nhắn, không phản hồi đúng lúc – nhằm khiến người khác để tâm và chạy theo. Đây là dạng gây sự chú ý thụ động – nhưng đầy năng lượng kiểm soát, thường bắt nguồn từ tổn thương bị bỏ rơi.

Nhìn chung, hành vi gây sự chú ý có thể rất dễ thương – hoặc rất thao túng, tùy theo động cơ và mức độ tổn thương phía sau. Nhưng nếu ta nhìn bằng mắt trong và trái tim lắng nghe – biểu hiện ấy sẽ không còn là “vấn đề” nữa, mà là lời mời gọi tiếp cận bằng sự hiện diện.

Cách chuyển hóa nhu cầu gây sự chú ý thành khả năng hiện diện tỉnh thức và kết nối thật.

Làm thế nào để không còn lệ thuộc vào ánh nhìn người khác, mà vẫn được thấy, được kết nối đúng cách? Gây sự chú ý không phải là điều xấu – nó chỉ là cách chưa hoàn thiện để được hiện diện. Khi học cách chuyển hóa nhu cầu đó – ta không cần hét lên “Tôi ở đây” nữa, mà tự nhiên tỏa ra “Tôi thật sự có mặt”. Đó là trạng thái sống chín – khi không cần gây ấn tượng, mà vẫn để lại dấu ấn.

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Hãy hỏi: “Lúc mình cần gây sự chú ý – mình thật sự đang cần điều gì?”. Câu trả lời có thể là: cần được yêu, được hiểu, được an toàn… Việc gọi đúng tên nhu cầu giúp ta không lạc hướng trong hành vi mà quay về điều mình thật sự đang thiếu.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Gây sự chú ý là nhu cầu – không phải bản chất. Ai cũng từng muốn được thấy – nhưng điều làm ta mạnh là biết khi nào nên “ra ánh sáng” và khi nào nên “nuôi dưỡng bên trong”. Khi ánh sáng nội tâm đủ vững, ta sẽ thu hút người khác mà không cần cố tình.
• Học cách chấp nhận không được chú ý: Tập ở trong nhóm mà không cần phải nói. Tập ở trong phòng mà không cần chiếm sóng. Tập chia sẻ mà không mong phản hồi ngay. Khi ta chịu được cảm giác “không là trung tâm” – chính lúc đó, ta bắt đầu trở thành trung tâm thật.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Ghi lại những tình huống mình từng gây sự chú ý – rồi viết tiếp: “Lúc ấy, mình thật sự mong ai làm gì?”. Đây là bước phản tư sâu – giúp bóc tách các lớp hành vi và chạm vào động cơ gốc.
• Thiền định, chánh niệm và yoga: Các thực hành này giúp điều chỉnh hệ thần kinh – giảm nhu cầu tìm kiếm phản ứng từ bên ngoài. Khi cơ thể yên – tâm trí bớt kêu gọi. Khi nội tâm sáng – hành vi tự điều tiết.
• Chia sẻ hành trình với người tin cậy: Hãy kể thật: “Có những lúc mình thấy cần được chú ý, vì mình sợ bị bỏ lại.”. Người dám chia sẻ điều này sẽ không cần gây chú ý nữa, vì họ đã có kết nối thật. Họ đang được nhìn thấy – không cần gồng mình.
• Xây dựng lối sống cụ thể: Thay vì “làm để được thấy”, hãy “làm điều có ý nghĩa”. Thay vì “tạo ấn tượng”, hãy “tạo giá trị thật”. Những người sống giá trị sẽ tự được chú ý – không cần gây sự chú ý. Họ được người khác tìm đến, vì họ là chính họ.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu hành vi gây sự chú ý đã kéo dài, có thể can thiệp tâm lý là cần thiết. Chuyên gia sẽ giúp gỡ những nút thắt ẩn sau, từ tuổi thơ, từ vết thương cũ – để hành vi dần trở thành sự hiện diện đầy đủ thay vì tín hiệu thiếu thốn.
• Các giải pháp hiệu quả khác: Thực hành “bày tỏ không kỳ vọng”: Chia sẻ điều thật – rồi buông bỏ nhu cầu người khác phải phản hồi theo ý mình. Càng luyện, càng tự do. Càng nhẹ – càng hiện diện. Đó là khi “Tôi có mặt” mà không cần “anh phải thấy”.

Tóm lại, chuyển hóa nhu cầu gây sự chú ý không phải là kiềm chế mà là trưởng thành. Khi ta đủ yêu mình, đủ thấy mình – ta không cần ai thấy giùm nữa. Lúc ấy, ta hiện diện như một dòng sông – không gọi ai, nhưng ai cũng muốn đến gần.

Kết luận.

Thông qua các phân tích về khái niệm, phân loại, vai trò và cách chuyển hóa hành vi gây sự chú ý mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng: nhu cầu được nhìn thấy không phải điều đáng xấu hổ mà là một phần rất người. Nhưng khi ta học cách nhìn thấy chính mình trước, thì sự chú ý từ người khác không còn là điều kiện mà chỉ là tặng phẩm. Lúc ấy, ta không còn gây chú ý mà tự nhiên được chú ý, vì ta đang sống thật.