Đặt điều là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn để sửa thói hay đặt điều

Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường xuyên chứng kiến hoặc nghe thấy những câu chuyện được thêu dệt, thêm thắt, thậm chí là bịa đặt hoàn toàn về người khác. Hành vi này, được gọi là “đặt điều“, không chỉ gây tổn thương cho người bị hại mà còn tạo ra môi trường xã hội độc hại. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu đặt điều là gì, kể từ khái niệm, phân loại các dạng đặt điều phổ biến, cũng như ảnh hưởng của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để sửa thói quen đặt điều của bản thân.

Đặt điều là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn để sửa thói hay đặt điều.

Định nghĩa về sự đặt điều.

Tìm hiểu khái niệm về sự đặt điều nghĩa là gì? Đặt điều (Fabrication hay Defamation, Libel, Slandering) là hành vi cố tình tạo dựng và lan truyền thông tin sai sự thật về một cá nhân hoặc tổ chức, với mục đích làm tổn hại uy tín, danh dự hoặc gây ra sự hiểu nhầm nghiêm trọng. Hệ quả của hành vi đặt điều có thể rất nghiêm trọng, bao gồm tổn thương tâm lý, suy giảm niềm tin, gián đoạn quan hệ xã hội, thậm chí ảnh hưởng đến con đường phát triển cá nhân hoặc sự nghiệp. Trong một số trường hợp hiếm hoi, từ “đặt điều” có thể chỉ hành vi hư cấu mang tính nghệ thuật như trong văn học hoặc sân khấu, tuy nhiên cần phân biệt rõ hoàn cảnh sử dụng để tránh hiểu nhầm.

Sự đặt điều thường bị nhầm lẫn với những hành vi như dối trá, chế giễu và nói xấu, tuy nhiên mỗi hành vi lại mang bản chất riêng biệt. Dối trá là hành động cố tình nói sai sự thật nhằm che giấu thực tế hoặc trục lợi, trong khi đặt điều là việc tự tạo ra thông tin không có thật. Chế giễu thường là sự mỉa mai bằng lời nói hoặc hành vi, nhắm vào điểm yếu của người khác, mang tính xúc phạm công khai. Nói xấu là hành vi truyền bá thông tin tiêu cực, có thể đúng hoặc sai, nhưng thường xảy ra khi người bị nói đến không có mặt. Trong khi đó, đặt điều là hành vi bịa đặt hoàn toàn, không có căn cứ, mang tính hủy hoại trực tiếp. Đối lập với đặt điều là sự trung thực, thể hiện lối sống tôn trọng sự thật và đạo đức giao tiếp.

Để hiểu rõ hơn về đặt điều, chúng ta cần phân biệt nó với “trung thực”, “chân thành”, “khách quan”, “thẳng thắn”. Cụ thể như sau:

• Trung thực (Honesty): Là một đức tính cao quý thể hiện sự ngay thẳng, tôn trọng sự thật trong cả hành vi lẫn lời nói. Người trung thực không chỉ tránh nói dối mà còn luôn nỗ lực giữ gìn sự chính xác trong thông tin. Trái ngược hoàn toàn với đặt điều, người trung thực không bao giờ cố ý tạo dựng thông tin sai lệch nhằm gây ảnh hưởng xấu đến người khác hoặc làm rối loạn các mối quan hệ xã hội.

• Chân thành (Sincerity): Là sự thể hiện cảm xúc và hành vi xuất phát từ lòng thành tâm, không giả tạo hay dối trá. Người chân thành luôn nói những điều họ thực sự nghĩ và cảm nhận, với mong muốn xây dựng và tạo sự kết nối chân thật. Họ không bao giờ sử dụng lời nói như một công cụ để thao túng cảm xúc hay cố tình gây hiểu lầm – điều hoàn toàn đối lập với động cơ tiêu cực thường thấy ở những người chuyên đặt điều.
• Khách quan (Objectivity): Là năng lực nhìn nhận và đánh giá sự việc dựa trên các dữ kiện thực tế, không để cảm xúc cá nhân hay định kiến chi phối. Khi một người có thái độ khách quan, họ sẽ tránh được những nhận định sai lệch và thiên vị. Trong khi đó, hành vi đặt điều thường mang tính chủ quan, đầy định kiến và thiên kiến cá nhân, làm mất đi sự công bằng, từ đó gây tổn thương cho người bị hại và ảnh hưởng tiêu cực đến cộng đồng.

• Thẳng thắn (Frankness): Là cách bày tỏ quan điểm hoặc sự thật một cách rõ ràng, trực diện, không quanh co hay giấu diếm. Thái độ thẳng thắn thể hiện trách nhiệm cá nhân trong giao tiếp và mong muốn xây dựng các mối quan hệ minh bạch, lành mạnh. Ngược lại, người đặt điều thường chọn cách lẩn tránh sự thật, sử dụng thông tin sai lệch như một công cụ để thao túng người khác và né tránh trách nhiệm của bản thân.

Ví dụ, một nhân viên lan truyền tin đồn rằng đồng nghiệp của mình được thăng chức nhờ vào mối quan hệ riêng với cấp trên. Tin đồn này hoàn toàn không có căn cứ, nhưng lại khiến người bị đặt điều bị đồng nghiệp xa lánh, mất lòng tin từ cấp quản lý và ảnh hưởng đến hiệu quả công việc. Giải pháp cần thiết là tiến hành xác minh thông tin một cách khách quan, minh bạch, đảm bảo sự thật được làm rõ. Nếu xác định có hành vi đặt điều, người gây ra cần bị xử lý kỷ luật phù hợp. Đồng thời, tổ chức cần khuyến khích văn hóa trung thực và minh bạch, tạo điều kiện để mọi người giao tiếp với nhau trên cơ sở tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau.

Như vậy, sự đặt điều là hành vi tạo dựng và lan truyền thông tin sai lệch, gây hậu quả nghiêm trọng đối với cả cá nhân và xã hội. Để hạn chế hành vi này, mỗi người cần ý thức rõ vai trò của mình trong việc xác minh và chia sẻ thông tin, chủ động xây dựng một môi trường giao tiếp dựa trên sự tin cậy và minh bạch. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về các hình thức cụ thể của sự đặt điều trong đời sống hiện nay.

Phân loại các hình thức của sự đặt điều trong đời sống.

Sự đặt điều, cố tình tạo dựng và lan truyền thông tin sai sự thật được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Sự đặt điều là hành vi không còn xa lạ trong đời sống hiện đại. Dưới đây là những hình thức phổ biến, cho thấy mức độ lan rộng và nguy cơ tiềm ẩn của thói quen đặt điều trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống con người.

• Sự đặt điều trong tình cảm, mối quan hệ: Trong các mối quan hệ cá nhân, người có thói quen đặt điều thường bịa đặt các câu chuyện về tình yêu, tình bạn hoặc quan hệ gia đình nhằm gây hiểu nhầm, chia rẽ hoặc tạo sự chú ý không cần thiết. Những lời nói sai sự thật này có thể khiến các bên liên quan tổn thương nghiêm trọng về mặt tinh thần và mất đi niềm tin lẫn nhau trong thời gian dài.
• Sự đặt điều trong đời sống, giao tiếp: Trong giao tiếp xã hội hàng ngày, người thích đặt điều thường lan truyền các thông tin sai lệch về người khác như hoàn cảnh sống, công việc hay hành vi cá nhân. Họ không cần kiểm chứng độ xác thực của thông tin, nhưng lại sử dụng chúng như một công cụ gây ảnh hưởng hoặc hạ bệ danh tiếng người khác trong cộng đồng hoặc nơi làm việc.
• Sự đặt điều trong kiến thức, trí tuệ: Một số người thường xuyên khoe khoang về học vị, bằng cấp hoặc kinh nghiệm nghề nghiệp mà bản thân không thực sự sở hữu. Đây là hành vi đặt điều nguy hiểm vì nó không chỉ đánh lừa người nghe mà còn tạo ra một môi trường thiếu minh bạch, nhất là trong lĩnh vực học thuật hoặc đào tạo chuyên môn.
• Sự đặt điều trong địa vị, quyền lực: Người có thói hay đặt điều về quyền lực thường bịa ra những mối quan hệ “thân thiết” với người có vị trí cao hoặc giả mạo chức vụ để thao túng lòng tin. Điều này khiến môi trường làm việc trở nên phức tạp, mất công bằng, ảnh hưởng đến cơ hội phát triển của người khác và làm suy yếu cấu trúc tổ chức.
• Sự đặt điều trong tài năng, năng lực: Một số người tự nâng cao giá trị bản thân bằng cách thổi phồng khả năng chuyên môn, kỹ năng hoặc thành tích cá nhân mà không có bằng chứng cụ thể. Những tuyên bố không trung thực này gây ra sự lệch chuẩn trong đánh giá năng lực, ảnh hưởng đến quá trình tuyển chọn hoặc phân công công việc trong tổ chức.
• Sự đặt điều trong ngoại hình, vật chất: Có những cá nhân bịa đặt về ngoại hình, tài sản hoặc mức sống nhằm gây ấn tượng hoặc tìm kiếm sự ngưỡng mộ từ người khác. Việc này không chỉ tạo ra một hình ảnh sai lệch về con người thật mà còn dễ dẫn đến sự thất vọng, nghi ngờ và xa lánh khi sự thật bị phát hiện.
• Sự đặt điều trong dòng tộc, xuất thân: Một số người cố tình hư cấu về nguồn gốc gia đình, tầng lớp xã hội hoặc quá khứ để nâng cao địa vị hoặc gây ảnh hưởng trong xã hội. Hành vi này không chỉ gây hiểu nhầm mà còn xóa mờ đi tính chân thực cần có trong các mối quan hệ, nhất là trong môi trường yêu cầu minh bạch như công sở hay chính trị.

Có thể nói rằng, sự đặt điều là hành vi nguy hiểm, không chỉ gây tổn thương cho người khác mà còn làm xói mòn giá trị đạo đức, khiến môi trường sống và làm việc trở nên thiếu lành mạnh. Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu rõ hơn về những hệ lụy và tác động sâu rộng của sự đặt điều trong đời sống con người.

Tác động của sự đặt điều trong cuộc sống.

Sự đặt điều, thêu dệt thông tin sai lệch gây ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống của chúng ta? Khi các thông tin sai sự thật được lan truyền một cách vô tội vạ, chúng không chỉ làm suy giảm lòng tin giữa người với người mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển cá nhân và tập thể. Dưới đây là những tác động tiêu cực mà sự đặt điều gây ra:

• Ảnh hưởng của sự đặt điều đến phát triển cá nhân: Người có thói quen đặt điều thường sống trong thế giới tưởng tượng do chính họ tạo ra, thiếu khả năng nhìn nhận sự thật và không sẵn sàng chấp nhận phản hồi mang tính xây dựng. Họ dễ rơi vào tình trạng cô lập nội tâm, thiếu động lực thay đổi bản thân, từ đó kìm hãm quá trình hoàn thiện cá nhân cả về mặt nhận thức lẫn hành vi trong xã hội.
• Ảnh hưởng của sự đặt điều đến mối quan hệ xã hội: Thói hay đặt điều làm phá vỡ nền tảng tin tưởng giữa con người với nhau, đặc biệt trong các mối quan hệ thân thiết như bạn bè, đồng nghiệp hoặc người thân. Một lời đồn sai lệch có thể dẫn đến hiểu lầm kéo dài, gây ra tranh cãi không đáng có, thậm chí khiến những mối quan hệ từng bền chặt cũng trở nên rạn nứt, khó có thể hàn gắn được như ban đầu.
• Ảnh hưởng của sự đặt điều đến công việc, sự nghiệp: Trong môi trường làm việc, người thích đặt điều thường bị đánh giá là thiếu trung thực và thiếu chuyên nghiệp. Điều này làm mất lòng tin từ đồng nghiệp và cấp trên, dẫn đến việc không được giao phó những nhiệm vụ quan trọng. Về lâu dài, họ dễ đánh mất cơ hội thăng tiến hoặc bị cô lập trong tập thể, ảnh hưởng nghiêm trọng đến lộ trình phát triển nghề nghiệp.
• Ảnh hưởng của sự đặt điều đến cộng đồng, xã hội: Hành vi đặt điều, nếu không được kiểm soát, có thể lan rộng thành hiện tượng tiêu cực mang tính hệ thống. Đặc biệt trong thời đại mạng xã hội phát triển, thông tin sai sự thật dễ dàng được chia sẻ và tin tưởng. Điều này có thể kích động dư luận, gây ra hiểu nhầm trên diện rộng, phá hoại trật tự xã hội và làm suy yếu các giá trị đạo đức, văn hóa của cộng đồng.

Từ những thông tin trên cho thấy, sự đặt điều không đơn thuần là hành vi tiêu cực về đạo đức, mà còn là nguồn gốc dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng trong các lĩnh vực đời sống. Việc nhận diện và kiểm soát hành vi này không chỉ giúp bảo vệ cá nhân mà còn là cách thiết thực để xây dựng một cộng đồng văn minh, gắn kết và bền vững.

Biểu hiện của người có sự đặt điều quá mức.

Làm sao để nhận biết một người có thói hay đặt điều và bịa chuyện? Những biểu hiện của thói quen đặt điều thường hiện hữu rõ ràng trong suy nghĩ, hành vi, cảm xúc và cả quá trình phát triển cá nhân. Việc nhận diện sớm là bước đầu để thay đổi và điều chỉnh hành vi một cách hiệu quả.

• Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Người có thói hay đặt điều thường mang trong mình suy nghĩ lệch lạc, không xem trọng sự thật, thậm chí sẵn sàng bóp méo sự việc để phục vụ lợi ích cá nhân. Họ không ngần ngại che giấu sự thật, từ đó hình thành thói quen đánh lừa người khác bằng những câu chuyện được dựng lên một cách có chủ ý và mang tính tổn thương cao.
• Biểu hiện trong lời nói và hành động: Ở họ, lời nói thường không dựa trên sự thật mà chỉ nhằm gây hiểu lầm hoặc vu khống. Họ dễ dàng dựng chuyện mà không cần kiểm chứng, và thường xuyên mâu thuẫn giữa những gì đã nói và cách hành xử thực tế. Điều này khiến người xung quanh ngày càng mất lòng tin và xa lánh họ trong các mối quan hệ cá nhân lẫn công việc.
• Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Người có tính hay đặt điều thường sống trong cảm giác bất an, sợ hãi bị phát hiện. Họ dễ rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài, có xu hướng hoài nghi mọi người và mất khả năng kiểm soát cảm xúc. Theo thời gian, những rối loạn tâm lý như lo âu hay tự ti có thể xuất hiện và ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần của họ.
• Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Thói quen đặt điều khiến họ khó giữ được uy tín nơi công sở. Sự thiếu minh bạch và không trung thực khiến đồng nghiệp dè chừng, cấp trên mất niềm tin. Dần dần, người này dễ rơi vào tình trạng bị cô lập, công việc không thuận lợi, thậm chí mất cơ hội thăng tiến hoặc bị sa thải do mất lòng tin nghiêm trọng.
• Biểu hiện trong khó khăn nghịch cảnh: Thay vì đối diện và tìm giải pháp cho vấn đề, người hay đặt điều thường chọn cách đổ lỗi hoặc bịa ra tình huống để trốn tránh trách nhiệm. Họ không sẵn lòng chịu trách nhiệm cho sai lầm của mình, dễ rơi vào trạng thái tiêu cực, từ đó cản trở khả năng thích nghi và phát triển trong môi trường đầy thử thách.
• Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Một người có thói quen đặt điều thường gặp trở ngại trong việc xây dựng nhân cách và hoàn thiện bản thân. Họ không chịu nhìn nhận điểm yếu, né tránh sự thật và khó học hỏi từ những sai lầm. Sự phát triển cá nhân vì thế mà bị trì trệ, các mối quan hệ xã hội cũng dễ dàng rạn nứt vì thiếu sự chân thành và trung thực.

Nhìn chung, người có thói quen thích đặt điều thường để lại những hậu quả sâu sắc trong mọi khía cạnh cuộc sống. Từ những thông tin trên cho thấy, việc chủ động điều chỉnh hành vi đặt điều không chỉ cần thiết cho sự phát triển cá nhân, mà còn là yếu tố quan trọng để duy trì các mối quan hệ lành mạnh và bền vững trong xã hội.

Cách rèn luyện để sửa thói quen đặt điều.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và chuyển hóa tính hay đặt điều, từ đó có được sự trung thực, chân thành và trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình? Để tránh các hậu quả tiêu cực của thói quen đặt điều và duy trì những mối quan hệ lành mạnh, chúng ta cần xây dựng nhận thức đúng đắn, phát triển tư duy tích cực và áp dụng những phương pháp cụ thể trong đời sống hằng ngày. Sau đây là một số giải pháp cụ thể:

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Mỗi hành vi đặt điều đều xuất phát từ một nguyên nhân sâu xa, có thể là cảm giác thiếu an toàn, mặc cảm hoặc mong muốn gây ấn tượng. Hãy dành thời gian quan sát nội tâm, tự hỏi vì sao mình lại chọn cách nói không đúng sự thật, từ đó xác định rõ những nỗi sợ hoặc bất an đang chi phối hành vi.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Khi chúng ta rèn luyện thói quen suy nghĩ tích cực và nhìn nhận mọi việc một cách khách quan, sự thật sẽ được tôn trọng. Việc học cách đánh giá tình huống dựa trên dữ kiện cụ thể thay vì cảm tính sẽ giúp giảm dần xu hướng thêu dệt thông tin sai lệch, từ đó xây dựng uy tín cá nhân bền vững hơn.
• Học cách chấp nhận sự khác biệt: Người có thói quen đặt điều thường xuất phát từ tâm lý so sánh, ganh đua hoặc muốn làm lu mờ người khác. Khi nhận ra rằng mỗi cá nhân có một xuất phát điểm, giá trị riêng biệt và con đường phát triển không giống nhau, chúng ta sẽ bớt đi nhu cầu đả kích, bôi nhọ để nâng cao bản thân.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Việc viết ra những suy nghĩ, cảm xúc tiêu cực là một cách hiệu quả để nhìn lại bản thân. Khi được trình bày rõ ràng trên giấy, các nội dung tưởng như đúng đắn lại trở nên phi lý, giúp người viết tự điều chỉnh và tránh lan truyền những thông tin thiếu căn cứ.
• Thiền định, chánh niệm và yoga: Các phương pháp thực hành này giúp rèn luyện sự tỉnh thức, kiểm soát cảm xúc và làm chủ tâm trí. Khi đầu óc được thư giãn và thanh lọc, xu hướng đặt điều sẽ giảm đáng kể do tâm lý trở nên ổn định, không còn dễ bị kích động hay chi phối bởi cảm xúc tiêu cực.
• Chia sẻ khó khăn với người thân: Thay vì tìm đến những hành vi tiêu cực để giải tỏa áp lực, hãy mở lòng với những người thân thiết để nhận được sự lắng nghe và đồng cảm. Sự chia sẻ chân thành không chỉ giúp giải tỏa căng thẳng mà còn tạo nền tảng xây dựng lại sự trung thực trong lời nói và hành xử.
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Một cơ thể khỏe mạnh thường đi kèm với tinh thần tích cực và ổn định. Ăn uống điều độ, vận động thường xuyên, ngủ đủ giấc và tránh xa các chất kích thích sẽ cải thiện tâm trạng, từ đó giảm thiểu khả năng phát sinh hành vi đặt điều do căng thẳng hoặc mệt mỏi.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu cảm thấy khó kiểm soát thói quen đặt điều, đừng ngần ngại tìm đến sự trợ giúp từ chuyên gia tâm lý. Họ sẽ giúp bạn nhận diện các mô thức hành vi sai lệch, hướng dẫn phương pháp thay đổi phù hợp và đồng hành cùng bạn trong quá trình chuyển hóa nhận thức.

Tóm lại, hành vi đặt điều có thể được kiểm soát và chuyển hóa thông qua quá trình rèn luyện nội tâm, điều chỉnh nhận thức và hình thành lối sống tích cực. Khi con người dám nhìn nhận và thay đổi từ chính mình, sự trung thực sẽ trở thành một phần tự nhiên trong tư duy và hành vi, góp phần xây dựng các mối quan hệ bền vững và một cuộc sống lành mạnh hơn.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu đặt điều là gì, kể từ khái niệm, phân loại các dạng đặt điều phổ biến, cũng như ảnh hưởng của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng sự đặt điều không chỉ làm tổn thương người khác mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến chính người thực hiện hành vi đó. Việc rèn luyện để sửa đổi thói quen này đòi hỏi sự kiên trì, lòng tự trọng và ý thức trách nhiệm với lời nói của mình. Hãy cùng nhau xây dựng một môi trường giao tiếp trung thực, tôn trọng và đầy lòng nhân ái, nơi mà mọi người có thể sống và làm việc một cách an tâm và hạnh phúc.