Hả hê là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để đồng cảm thay vì đắc ý khi người khác thất bại

Trong hành trình sống và tương tác xã hội, cách chúng ta phản ứng trước thành công hay thất bại của người khác phản ánh rõ nét nội tâm của chính mình. Đôi khi, trong những khoảnh khắc thiếu kiểm soát, chúng ta có thể cảm thấy hả hê trước thất bại của người khác mà không ý thức được những hệ lụy lâu dài đối với nhân cách và mối quan hệ. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu hả hê là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của hả hê phổ biến, cũng như tác hại của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để đồng cảm thay vì hả hê khi người khác thất bại.

Hả hê là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để đồng cảm thay vì đắc ý khi người khác thất bại.

Định nghĩa về hả hê.

Tìm hiểu khái niệm về hả hê nghĩa là gì? Hả hê (Gloating hay Schadenfreude, Triumph, Exultation) được hiểu là trạng thái cảm xúc vui sướng mãnh liệt khi cảm thấy hoàn toàn thỏa mãn, đặc biệt trong những tình huống mình đạt được lợi thế hoặc chứng kiến người khác thất bại. Cảm xúc hả hê không chỉ dừng ở niềm vui đơn thuần, mà còn kèm theo sự đắc ý, đôi khi cả thái độ thiếu đồng cảm với người chịu thiệt thòi. Những biểu hiện phổ biến của hả hê bao gồm: khoái trá trước thất bại của đối thủ, thỏa mãn khi thấy người khác thua cuộc, vui mừng quá mức khi đạt được lợi thế mà không quan tâm đến tổn thương người khác. Nếu không được kiểm soát, cảm xúc hả hê có thể bào mòn lòng trắc ẩn, làm gia tăng tâm lý vị kỷ và ảnh hưởng tiêu cực đến các mối quan hệ xã hội.

Hả hê thường bị nhầm lẫn với các trạng thái như “vui mừng chính đáng”, “tự hào về thành quả” hoặc “niềm vui chiến thắng”, nhưng thực chất có sự khác biệt rõ rệt. Vui mừng chính đáng là cảm xúc tích cực khi đạt được kết quả sau nỗ lực mà không dựa trên thất bại của người khác; tự hào về thành quả phản ánh niềm tin vào nỗ lực bản thân, không gắn với sự đắc thắng; niềm vui chiến thắng chỉ đơn thuần ghi nhận sự thành công trong cạnh tranh, còn hả hê mang sắc thái vui trên nỗi đau hay thất bại của người khác. Trái ngược với hả hê là sự đồng cảm, lòng khiêm tốn và thái độ sẻ chia.

Để hiểu rõ hơn về hả hê, chúng ta cần phân biệt với một số khái niệm khác như khoái trá, đắc thắng, thỏa mãn và tự tôn. Cụ thể như sau:

• Khoái trá (Schadenfreude): Là cảm xúc vui sướng trước bất hạnh của người khác, đơn thuần vì niềm vui từ nỗi đau của người khác mà không gắn với chiến thắng cá nhân. Khoái trá chú trọng vào sự thỏa mãn thụ động khi thấy người khác chịu thiệt hại, trong khi hả hê thường xuất hiện cùng cảm giác thắng thế hoặc đạt được ưu thế rõ ràng.
• Đắc thắng (Triumph): Là trạng thái kiêu hãnh, tự mãn khi đạt chiến thắng, đôi khi kèm thái độ xem nhẹ hoặc hạ thấp đối thủ. Tuy nhiên, đắc thắng không nhất thiết phải cần sự thất bại đau đớn rõ ràng của người khác như hả hê. Người đắc thắng có thể chỉ tự đề cao chiến thắng của mình mà không ác ý cười cợt thất bại của đối phương.
• Thỏa mãn (Satisfaction): Là cảm xúc hài lòng khi hoàn thành mục tiêu cá nhân một cách chính đáng. Thỏa mãn mang ý nghĩa tích cực, không liên quan đến việc so sánh hay mong muốn người khác chịu tổn thất. Ngược lại, hả hê tiềm ẩn sự so sánh thắng – thua và cảm giác vui sướng trên thất bại của người khác.
• Tự tôn (Self-Esteem): Là xu hướng tự đề cao giá trị bản thân, tin rằng mình vượt trội hơn người khác. Người tự tôn không cần thiết phải chứng kiến thất bại của ai khác để cảm thấy hài lòng, trong khi người hả hê chỉ đạt được cảm giác trọn vẹn khi nhìn thấy đối tượng đối lập chịu tổn thất hoặc thua kém.

Ví dụ, trong một cuộc thi tranh luận, một thí sinh sau khi giành chiến thắng không chỉ vui mừng về thành tích của mình mà còn cười cợt, chế giễu đối thủ thất bại – đây chính là biểu hiện rõ nét của hả hê. Ngược lại, nếu thí sinh vui mừng với nỗ lực bản thân và tôn trọng đối thủ dù thắng hay thua, đó là sự tự hào lành mạnh, không mang tính hả hê.

Như vậy, hả hê là cảm xúc vui sướng mang tính đắc thắng trên sự thất bại của người khác, dễ dẫn đến tâm lý thiếu đồng cảm và xa rời những giá trị nhân văn. Tiếp theo, hãy cùng tìm hiểu các hình thức biểu hiện của hả hê trong đời sống để nhận diện và điều chỉnh kịp thời.

Phân loại các hình thức của hả hê trong đời sống.

Hả hê được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Cảm xúc hả hê không chỉ xuất hiện trong những tình huống cạnh tranh gay gắt, mà còn âm thầm len lỏi trong đời sống hằng ngày, từ những mối quan hệ cá nhân cho đến môi trường tập thể. Việc phân loại các hình thức hả hê sẽ giúp chúng ta dễ dàng nhận diện và điều chỉnh bản thân một cách kịp thời. Cụ thể như sau:

• Hả hê trong tình cảm, mối quan hệ: Khi thấy người từng làm mình tổn thương gặp thất bại hoặc đau khổ, một số người có thể cảm thấy hả hê. Niềm vui trên nỗi đau của người khác, dù âm thầm hay bộc lộ ra ngoài, đều là biểu hiện tiêu cực cần được kiểm soát.
• Hả hê trong đời sống, giao tiếp: Trong các cuộc trò chuyện, việc vui vẻ ra mặt khi kể về thất bại hoặc sai lầm của người khác cũng là một dạng hả hê. Dùng thất bại của người khác làm chủ đề đàm tiếu, dù dưới hình thức đùa cợt hay mỉa mai, đều phản ánh sự thiếu đồng cảm sâu sắc.
• Hả hê trong kiến thức, trí tuệ: Một số người cảm thấy hả hê khi chứng kiến người khác mắc lỗi, thiếu hiểu biết hoặc thất bại trong lĩnh vực chuyên môn. Thay vì hỗ trợ hay chia sẻ kiến thức, họ vui thích với việc chứng minh sự vượt trội của bản thân so với người khác.
• Hả hê trong địa vị, quyền lực: Trong môi trường làm việc, khi đồng nghiệp bị phê bình, sa sút hoặc thất bại, những cảm xúc hả hê có thể nảy sinh, nhất là khi điều đó mở ra cơ hội thăng tiến cho bản thân. Niềm vui trên sự sụp đổ của người khác phản ánh sâu sắc mặt tối trong cạnh tranh thiếu lành mạnh.
• Hả hê trong tài năng, năng lực: Cảm giác hả hê cũng có thể xuất hiện khi so sánh bản thân với người có năng lực kém hơn. Việc vui mừng vì thấy mình vượt trội, thay vì tập trung phát triển nội lực, sẽ dẫn tới tư duy ngạo mạn và cản trở sự trưởng thành thật sự.
• Hả hê trong ngoại hình, vật chất: Niềm vui khi chứng kiến người khác mất đi vẻ ngoài, tài sản hoặc vị thế từng được ngưỡng mộ cũng là một dạng hả hê phổ biến. Thái độ này phản ánh sự nông cạn trong cách đánh giá con người dựa trên những giá trị bề nổi.
• Hả hê trong dòng tộc, xuất thân: Trong gia đình, sự so sánh và cạnh tranh ngầm cũng có thể dẫn đến hả hê, khi một thành viên gặp thất bại hoặc không đạt được thành tựu như mong đợi. Điều này làm tổn hại sâu sắc đến mối quan hệ máu mủ và giá trị gắn kết gia đình.

Có thể nói rằng, hả hê là một trạng thái cảm xúc âm thầm nhưng có sức phá hoại lớn đối với nhân cách cá nhân và mối quan hệ xã hội. Việc nhận diện sớm và chuyển hóa cảm xúc này sẽ giúp chúng ta xây dựng một tâm hồn giàu lòng trắc ẩn và trưởng thành hơn trong cuộc sống.

Tác hại của hả hê trong cuộc sống.

Hả hê gây ra những hệ lụy gì đối với sự phát triển cá nhân và các mối quan hệ xã hội? Cảm xúc hả hê tưởng chừng chỉ là trạng thái tâm lý thoáng qua, nhưng nếu không được nhận diện và kiểm soát, nó sẽ âm thầm để lại những hệ quả tiêu cực sâu rộng cho cả bản thân lẫn môi trường xung quanh. Cụ thể như sau:

• Bào mòn lòng trắc ẩn và sự đồng cảm: Khi thường xuyên vui mừng trên nỗi đau của người khác, tâm hồn sẽ dần trở nên khô cạn, thiếu đi khả năng thấu cảm. Lòng trắc ẩn bị bào mòn làm giảm khả năng xây dựng những mối quan hệ chân thành và gắn kết.
• Gây tổn thương các mối quan hệ: Người có thói quen hả hê dễ khiến người khác cảm thấy xa lánh, thiếu tin tưởng. Sự thiếu đồng cảm khiến các mối quan hệ cá nhân và công việc dần rạn nứt, dẫn tới cô lập và mất đi những giá trị kết nối thực sự.
• Nuôi dưỡng tâm lý hơn thua, so bì: Hả hê làm gia tăng sự ganh đua tiêu cực, khiến cá nhân bị cuốn vào vòng xoáy so sánh, hơn thua vô nghĩa. Thay vì tập trung vào sự phát triển của bản thân, người đó lại lãng phí năng lượng vào việc mong chờ thất bại của người khác.
• Kéo theo hệ quả tiêu cực về tinh thần: Việc vui trên nỗi đau người khác lâu dần sẽ hình thành thói quen tiêu cực, khiến nội tâm trở nên nặng nề, bất an và khó tìm được sự an yên thực sự. Người thường xuyên hả hê cũng dễ bị cuốn vào tâm lý ghen tị, đố kỵ và bất mãn.
• Tạo môi trường sống độc hại: Trong tập thể, nếu tâm lý hả hê lan rộng sẽ phá vỡ tinh thần hỗ trợ, sẻ chia. Mỗi cá nhân chỉ chăm chăm vào thất bại của người khác thay vì hợp tác và cùng nhau phát triển, dẫn đến môi trường làm việc, học tập đầy nghi kỵ và tiêu cực.
• Cản trở sự trưởng thành cá nhân: Người nuôi dưỡng cảm xúc hả hê thường thiếu động lực tự cải thiện. Thay vì lấy thành công của người khác làm động lực, họ chỉ mải mê tìm kiếm sự thỏa mãn nhất thời từ thất bại của người khác, dẫn đến sự trì trệ và kém phát triển dài hạn.

Từ những thông tin trên cho thấy, cảm xúc hả hê không chỉ gây tổn hại cho các mối quan hệ xã hội mà còn trực tiếp kìm hãm sự trưởng thành nội tâm của mỗi người. Việc thay thế tâm lý hả hê bằng lòng đồng cảm và thái độ sẻ chia là bước thiết yếu để xây dựng cuộc sống hài hòa và có ý nghĩa hơn.

Biểu hiện của người dễ hả hê khi người khác thất bại.

Làm thế nào để nhận biết người có xu hướng hả hê khi chứng kiến thất bại của người khác? Cảm xúc hả hê thường được che giấu khéo léo dưới những vẻ bề ngoài bình thường, nhưng nếu quan sát kỹ lưỡng, ta có thể nhận diện qua một số biểu hiện đặc trưng dưới đây:

• Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Người dễ hả hê thường có xu hướng thầm mong người khác gặp thất bại để bản thân cảm thấy vượt trội. Họ nhìn sự thành công của người khác như mối đe dọa thay vì nguồn cảm hứng, và dễ dàng cảm thấy vui thích khi thấy người khác gặp khó khăn.
• Biểu hiện trong lời nói và hành động: Những lời nói mỉa mai, bóng gió khi nhắc đến thất bại của người khác, hoặc hành vi thể hiện sự vui mừng thái quá trước những bất lợi của người khác, đều là những dấu hiệu rõ ràng. Họ cũng có thể lan truyền tin tức tiêu cực với thái độ hả hê mà không quan tâm đến tổn thương người liên quan.
• Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Người có tâm lý hả hê dễ vui mừng trước nỗi đau, thất bại của người khác và ngược lại, khó thể hiện sự chân thành khi người khác thành công. Họ cảm thấy nhẹ nhõm, thậm chí hào hứng khi biết tin đối thủ hay người xung quanh không đạt được kỳ vọng.
• Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Trong môi trường công sở, người dễ hả hê thường không ủng hộ, hỗ trợ đồng nghiệp mà ngầm mong chờ sai sót để bản thân nổi bật hơn. Họ có xu hướng chỉ trích, gièm pha hơn là chia sẻ kinh nghiệm giúp người khác tiến bộ.
• Biểu hiện trong khó khăn, nghịch cảnh: Khi người khác gặp thất bại, thay vì động viên, hỗ trợ hoặc chia sẻ, người có tâm lý hả hê sẽ bày tỏ thái độ lạnh nhạt, thờ ơ hoặc thậm chí giễu cợt, làm cho đối phương cảm thấy tổn thương nhiều hơn.
• Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Người mang tâm lý hả hê thường khó xây dựng những mối quan hệ bền vững. Lối sống thiếu đồng cảm khiến họ dễ bị cô lập, khó nhận được sự tin tưởng chân thành từ những người xung quanh, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển lâu dài trong cuộc sống cá nhân và nghề nghiệp.

Nhìn chung, cảm xúc hả hê, dù được ngụy trang hay bộc lộ, đều phản ánh sự thiếu trưởng thành trong nội tâm và là rào cản lớn trên hành trình xây dựng cuộc sống giàu lòng nhân ái và thành công bền vững.

Cách rèn luyện để đồng cảm thay vì hả hê khi người khác thất bại.

Làm thế nào để chúng ta rèn luyện nội tâm biết đồng cảm và tránh cảm xúc hả hê trước thất bại của người khác? Xây dựng lòng đồng cảm không chỉ là một đức tính cần thiết cho đời sống cá nhân, mà còn là nền tảng giúp xã hội trở nên nhân văn và phát triển lành mạnh. Dưới đây là những phương pháp cụ thể giúp chúng ta chuyển hóa cảm xúc tiêu cực thành sự sẻ chia tích cực:

• Rèn luyện khả năng đặt mình vào hoàn cảnh người khác: Khi chứng kiến thất bại hay bất hạnh của ai đó, hãy tự hỏi “Nếu mình ở vị trí đó, mình sẽ cảm thấy thế nào?”. Việc tưởng tượng mình là người trong cuộc sẽ đánh thức lòng trắc ẩn và giảm bớt sự vui thích không lành mạnh.
• Tập trung phát triển bản thân thay vì so sánh: Thay vì lấy thất bại của người khác làm điểm tựa để tự thỏa mãn, hãy tập trung vào hành trình nỗ lực cá nhân. Sự phát triển thực sự đến từ việc vượt qua giới hạn của chính mình, không phải từ việc so bì hoặc hạ thấp người khác.
• Nuôi dưỡng thái độ tôn trọng thành công và thất bại của người khác: Hãy học cách vinh danh nỗ lực của người khác, dù họ thành công hay thất bại. Mỗi cá nhân đều có hành trình riêng với những bài học riêng. Sự tôn trọng này sẽ giúp bạn xây dựng được tâm thế bao dung và vững vàng hơn.
• Rèn luyện lòng biết ơn và khiêm tốn: Thay vì tự mãn khi thấy người khác thất bại, hãy biết ơn những cơ hội mình đang có và khiêm tốn trước mọi biến động của cuộc đời. Cuộc sống vốn luôn thay đổi, và việc giữ lòng biết ơn sẽ giúp bạn duy trì được nội tâm tích cực, chân thành.
• Thực hành những hành động sẻ chia nhỏ mỗi ngày: Một lời động viên, một hành động hỗ trợ nhỏ dành cho người đang gặp khó khăn sẽ làm nảy nở lòng đồng cảm trong bạn. Thói quen này không chỉ làm ấm lòng người khác mà còn nuôi dưỡng sự trưởng thành nội tâm cho chính bạn.
• Chủ động nhận diện và điều chỉnh cảm xúc tiêu cực: Mỗi khi nhận ra sự hả hê nhen nhóm trong lòng, hãy tỉnh táo chặn lại và tự nhắc nhở rằng niềm vui chân chính không đến từ sự bất hạnh của người khác. Càng rèn luyện thói quen điều chỉnh này, bạn sẽ càng xây dựng được nhân cách vững chắc hơn.

Tóm lại, đồng cảm thay vì hả hê không chỉ giúp bạn trở thành một phiên bản tốt đẹp hơn của chính mình, mà còn góp phần xây dựng một cộng đồng tử tế, nơi mỗi người biết sẻ chia, nâng đỡ và cùng nhau trưởng thành trong hành trình cuộc sống.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu hả hê là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của hả hê phổ biến, cũng như tác hại của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng, sự đồng cảm và lòng trắc ẩn là nền tảng vững chắc để xây dựng một cuộc đời ý nghĩa và các mối quan hệ bền vững. Hả hê chỉ đem lại niềm vui ngắn ngủi nhưng để lại hậu quả lâu dài cho cả nội tâm lẫn xã hội. Hãy lựa chọn sống với một trái tim rộng mở, biết sẻ chia và chúc phúc cho người khác, bởi chính điều đó sẽ dẫn dắt bạn đến với thành công thật sự và hạnh phúc bền lâu.