Kiểu cách là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để giảm bớt sự kiểu cách trong giao tiếp

28/02/2025

Kiểu cách là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để giảm bớt sự kiểu cách trong giao tiếp

Trong một thế giới ngày càng chú trọng đến hình ảnh và ấn tượng ban đầu, không ít người chọn cách thể hiện bản thân thật chỉn chu, trang trọng và “đúng mực”. Thế nhưng, nếu sự thể hiện ấy đi quá giới hạn và đánh mất sự tự nhiên, nó sẽ trở thành… kiểu cách – một kiểu giao tiếp khiến cho người đối diện cảm thấy ngột ngạt, khó gần hoặc thiếu chân thành. Thái độ kiểu cách thường không xuất phát từ ác ý, mà là phản ứng phòng vệ hoặc mong muốn gây ấn tượng tốt. Tuy nhiên, nếu không nhận diện và điều chỉnh, nó sẽ dần khiến con người xa cách chính mình và người khác. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu kiểu cách là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của kiểu cách phổ biến, cũng như tác hại của nó trong giao tiếp và những cách rèn luyện để giảm bớt sự kiểu cách trong đời sống hàng ngày.

Mục lục

Kiểu cách là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để giảm bớt sự kiểu cách trong giao tiếp.

Định nghĩa về kiểu cách.

Tìm hiểu khái niệm về kiểu cách nghĩa là gì? Kiểu cách (Affectation hay Pretentiousness, Ostentation, Grandiosity, Hypocrisy) là cách cư xử, ăn nói hoặc thể hiện bản thân có vẻ cố gắng để trở nên lịch sự, trang trọng, nhưng lại không phù hợp với hoàn cảnh hoặc thiếu sự tự nhiên. Kiểu cách thường đi kèm với thái độ gò bó, màu mè, làm quá hoặc không ăn khớp với bản chất con người thật. Trong giao tiếp, kiểu cách có thể khiến người khác cảm thấy khó gần, thiếu chân thành hoặc bị làm phiền vì sự gượng gạo. Về bản chất, đây là một thái độ thể hiện – khi con người cố trình diễn hình ảnh tốt đẹp theo cách họ cho là đúng, nhưng lại khiến cho cuộc đối thoại thiếu sự thoải mái và chân thực. Một số biểu hiện phổ biến của thái độ kiểu cách bao gồm: nói năng cầu kỳ, cử chỉ phô trương, biểu cảm thái quá, tránh né sự tự nhiên trong giao tiếp, hoặc cố gắng tạo ra ấn tượng nhưng lại gây cảm giác xa cách, gượng ép.

Kiểu cách thường bị nhầm lẫn với sự lịch thiệp, điềm đạm hoặc chỉn chu. Lịch thiệp là sự tế nhị và tinh tế phù hợp với hoàn cảnh; điềm đạm thể hiện sự bình tĩnh, vững vàng trong thái độ; chỉn chu là biểu hiện của sự tôn trọng bản thân và người khác qua cách ăn mặc, cư xử. Trong khi đó, kiểu cách lại mang tính gượng gạo, không tự nhiên, thường được biểu hiện quá mức nhằm gây ấn tượng hoặc che giấu sự thiếu tự tin. Trái ngược với kiểu cách là sự chân thành, mộc mạc, tự nhiên – những giá trị tạo nên sự gần gũi và đáng tin cậy trong giao tiếp.

Để hiểu rõ hơn về kiểu cách, chúng ta cần phân biệt với một số khái niệm khác như giả tạo, trang trọng, thể hiện và phô trương.

Giả tạo (Insincerity): Là trạng thái cư xử không trung thực với cảm xúc thật của bản thân – người giả tạo thường nói hoặc làm điều trái ngược với suy nghĩ thật sự để đạt được mục đích nào đó. Kiểu cách có thể đi kèm với sự giả tạo khi người ta cố tỏ ra lịch thiệp, trí thức hay “có gu” dù bên trong không như vậy. Tuy nhiên, khác với giả tạo vốn mang ý định che giấu có chủ đích, kiểu cách đôi khi chỉ là kết quả của sự thiếu tự tin, lúng túng hoặc muốn gây thiện cảm nhưng lại chọn cách thể hiện không phù hợp.
Trang trọng (Formality): Là việc cư xử theo đúng lễ nghi, quy chuẩn xã hội trong những tình huống nghiêm túc như lễ cưới, hội nghị, phỏng vấn… Sự trang trọng đúng lúc, đúng chỗ thể hiện thái độ tôn trọng và chuyên nghiệp. Trong khi đó, kiểu cách là khi con người áp dụng thái độ trang trọng một cách không hợp ngữ cảnh, khiến bầu không khí trở nên gượng gạo. Như vậy, trang trọng là biểu hiện văn hóa, còn kiểu cách là biểu hiện thiếu linh hoạt trong giao tiếp.
Thể hiện (Expression): Là cách con người bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ hoặc cá tính thông qua lời nói, cử chỉ, biểu cảm. Người có khả năng thể hiện thường tạo ra sự kết nối chân thành và giúp người khác hiểu rõ bản thân họ hơn. Ngược lại, người kiểu cách thường thể hiện không đúng bản chất, dùng lời hoa mỹ hoặc cử chỉ được “diễn” quá mức, khiến người đối diện cảm thấy khó hiểu hoặc không tin tưởng.
Phô trương (Ostentation): Là hành vi cố tình làm quá, khoe khoang để người khác phải chú ý hoặc ngưỡng mộ. Phô trương có chủ đích rõ ràng, thường đi kèm với sự so sánh, thể hiện mình “trên cơ” người khác. Trong khi đó, kiểu cách có thể chỉ là biểu hiện của sự ngượng ngùng, bối rối hoặc mong muốn được công nhận – không mang tính “tranh hơn” nhưng vẫn gây cảm giác gò bó, không tự nhiên trong giao tiếp.

Ví dụ, trong một buổi trò chuyện thân mật giữa bạn bè, nếu một người liên tục dùng từ ngữ hoa mỹ, cử chỉ trịnh trọng và cố gắng tỏ ra khác biệt một cách không cần thiết, họ có thể bị xem là đang “kiểu cách” – điều này làm giảm sự gần gũi và phá vỡ mạch giao tiếp tự nhiên.

Như vậy, kiểu cách là một biểu hiện của thái độ giao tiếp thiếu tự nhiên, xuất phát từ nhu cầu tạo ấn tượng nhưng lại phản tác dụng, làm giảm sự chân thành và hiệu quả trong kết nối giữa con người với nhau. Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu các hình thức phổ biến của sự kiểu cách trong đời sống.

Phân loại các hình thức của kiểu cách trong đời sống.

Kiểu cách được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống của con người? Thái độ kiểu cách không chỉ hiện diện trong cách ăn nói, mà còn lan rộng đến cách ăn mặc, giao tiếp, làm việc, ứng xử xã hội… Dù xuất phát từ mong muốn tạo ấn tượng tốt, nhưng nếu không phù hợp hoàn cảnh hoặc thể hiện một cách gượng gạo, thiếu tự nhiên, thì kiểu cách sẽ làm giảm hiệu quả tương tác và gây cảm giác xa cách. Cụ thể như sau:

Kiểu cách trong mối quan hệ: Là khi một người cố tỏ ra quá lịch sự, nghi thức hoặc dùng từ ngữ cầu kỳ trong khi đang giao tiếp với người thân quen hoặc bạn bè. Thay vì gần gũi, họ tạo ra khoảng cách khiến đối phương khó mở lòng. Người kiểu cách trong quan hệ thường dễ bị xem là “không thật”, dù không cố ý lừa dối.
Kiểu cách trong đời sống, giao tiếp: Thể hiện qua việc nói năng không tự nhiên, sử dụng cấu trúc ngôn ngữ phô trương, biểu cảm khuôn sáo hoặc làm quá trong cách thể hiện. Trong những tình huống giao tiếp đời thường, sự kiểu cách khiến cuộc trò chuyện mất đi tính chân thành, tự nhiên và dễ trở nên gượng gạo, khó tiếp nhận.
Kiểu cách trong kiến thức, trí tuệ: Là khi người nói cố gắng thể hiện sự hiểu biết bằng cách dùng nhiều thuật ngữ chuyên môn, dẫn chứng phức tạp hoặc diễn đạt dài dòng không cần thiết. Thay vì làm rõ vấn đề, sự kiểu cách ở khía cạnh này lại khiến thông điệp trở nên mù mờ và tạo cảm giác “khoe chữ”, “khoa trương học vấn”.
Kiểu cách trong địa vị, quyền lực: Là khi người có chức vụ hoặc vai trò xã hội tỏ ra trang nghiêm quá mức, xa cách, hoặc cố giữ hình ảnh một cách hình thức, không cho phép mình thoải mái, gần gũi với người khác. Điều này có thể tạo cảm giác quyền uy nhưng lại làm giảm sự kết nối, thấu cảm trong môi trường làm việc hoặc cộng đồng.
Kiểu cách trong tài năng, năng lực: Biểu hiện ở việc thể hiện tài năng một cách “diễn” – ví dụ như chơi đàn, ca hát, trình bày ý tưởng… nhưng thái độ lại quá trau chuốt, không tự nhiên, khiến người khác có cảm giác nặng tính trình diễn hơn là chia sẻ thực tâm. Người kiểu cách trong năng lực thường không tạo được cảm hứng thật sự vì thiếu sự chân thành.
Kiểu cách về ngoại hình, vật chất: Là khi cá nhân ăn mặc, trang điểm, sử dụng phụ kiện hoặc hành xử vượt quá mức cần thiết so với ngữ cảnh. Ví dụ, ăn mặc cầu kỳ trong một buổi họp mặt đơn giản, hay dùng vật dụng xa xỉ trong tình huống không phù hợp có thể bị đánh giá là “làm màu” – biểu hiện đặc trưng của sự kiểu cách.
Kiểu cách về dòng tộc, xuất thân: Là khi cá nhân quá nhấn mạnh nguồn gốc gia đình, địa vị xã hội hoặc truyền thống một cách rập khuôn, không linh hoạt. Thay vì truyền cảm hứng, điều này khiến người đối diện cảm thấy bị phân biệt hoặc bị áp đặt bởi những giá trị hình thức thiếu tính thời đại.

Có thể nói rằng, sự kiểu cách có thể tồn tại trong bất kỳ lĩnh vực nào của đời sống – từ lời nói, trang phục đến thái độ ứng xử – và nếu không được điều chỉnh, sẽ làm giảm sự chân thành, ngăn cản kết nối và gây trở ngại trong quá trình giao tiếp. Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng khám phá những tác hại cụ thể mà sự kiểu cách mang lại trong đời sống cá nhân và cộng đồng.

Tác hại của kiểu cách trong cuộc sống.

Sự kiểu cách gây ra những ảnh hưởng tiêu cực như thế nào trong việc định hình lối sống, hành vi và các mối quan hệ của chúng ta? Mặc dù thường xuất phát từ mong muốn gây ấn tượng hoặc giữ hình ảnh, nhưng khi thể hiện không đúng lúc, không đúng chỗ, kiểu cách lại trở thành rào cản trong giao tiếp và sự phát triển cá nhân. Sự thiếu tự nhiên này không chỉ khiến người khác cảm thấy không thoải mái, mà còn khiến chính người thể hiện rơi vào trạng thái áp lực và mệt mỏi. Dưới đây là những tác hại phổ biến mà kiểu cách mang lại:

Kiểu cách đối với cuộc sống, hạnh phúc: Làm giảm sự tự do trong cách thể hiện bản thân. Người thường xuyên gồng mình để giữ hình ảnh “đẹp”, “chỉnh chu” quá mức sẽ dần mất đi sự thoải mái, tự nhiên và khả năng kết nối thật với cảm xúc cá nhân. Họ có thể sống trong trạng thái ngột ngạt, căng thẳng vì luôn lo lắng mình có đang “thể hiện đúng” hay không.
Kiểu cách đối với phát triển cá nhân: Gây cản trở quá trình học hỏi và tự hoàn thiện. Khi một người quá tập trung vào việc “trình diễn” thay vì “tiếp thu”, họ sẽ khó nhìn nhận điểm yếu, ít khi chấp nhận góp ý và dễ rơi vào trạng thái tự đánh bóng bản thân. Sự phát triển khi đó chỉ còn là hình thức bên ngoài, thiếu chiều sâu nội tại.
Kiểu cách đối với mối quan hệ xã hội: Làm giảm độ tin cậy, gây cảm giác xa cách hoặc thiếu chân thành. Trong các mối quan hệ, người kiểu cách dễ bị xem là “giả tạo” hoặc “làm màu”, khiến người khác ngại chia sẻ thật lòng hoặc không cảm thấy được kết nối. Mối quan hệ vì thế trở nên nông cạn, thiếu sự gắn bó bền vững.
Kiểu cách đối với công việc, sự nghiệp: Làm giảm hiệu quả làm việc nhóm và ảnh hưởng đến sự minh bạch trong môi trường chuyên nghiệp. Người kiểu cách thường tránh thể hiện yếu điểm, ít khi nhận lỗi, và thường ưu tiên hình thức hơn nội dung. Điều này làm giảm chất lượng đóng góp và gây khó khăn trong hợp tác lâu dài.
Kiểu cách đối với cộng đồng, xã hội: Tạo ra văn hóa hình thức, nơi con người giao tiếp theo “vai diễn” thay vì sự chân thật. Nếu sự kiểu cách lan rộng, nó có thể khiến xã hội trở nên giả tạo, đầy những quy ước gò bó, trong khi lại thiếu đi những cuộc đối thoại thực chất và cảm xúc chân thành giữa người với người.

Từ những thông tin trên cho thấy, sự kiểu cách không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân trong nội tâm và hành xử, mà còn làm rạn nứt những kết nối giữa con người trong môi trường xã hội rộng lớn. Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng nhận diện những biểu hiện cụ thể của người có xu hướng giao tiếp kiểu cách, từ đó tìm ra hướng điều chỉnh phù hợp.

Biểu hiện của người kiểu cách.

Làm sao để nhận biết một người có xu hướng giao tiếp hoặc cư xử kiểu cách? Sự kiểu cách không phải lúc nào cũng dễ phát hiện, vì đôi khi được thể hiện dưới lớp vỏ của sự lịch sự, chỉn chu hoặc văn minh. Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ sẽ thấy có sự gượng gạo, thiếu tự nhiên, hoặc không đồng nhất giữa lời nói và thái độ. Khi một người kiểu cách, họ thường thể hiện nhiều hơn mức cần thiết, khiến người đối diện cảm thấy thiếu sự gần gũi, thậm chí mất đi tính chân thật trong giao tiếp.

Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Người kiểu cách thường suy nghĩ theo hướng “mình phải làm thế nào để được đánh giá cao”, thay vì “mình đang thật sự nghĩ gì”. Họ dành nhiều năng lượng để điều chỉnh hình ảnh cá nhân hơn là lắng nghe bản thân, và thường lo sợ bị đánh giá nếu thể hiện đúng con người thật.
Biểu hiện trong lời nói và hành động: Họ sử dụng từ ngữ cầu kỳ, đôi khi quá văn hoa, không phù hợp với bối cảnh. Trong hành động, họ có xu hướng làm quá – ví dụ như cử chỉ trịnh trọng không cần thiết, hoặc biểu cảm thái quá khiến người đối diện khó phân biệt đâu là thật, đâu là đang “diễn”.
Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Người kiểu cách thường khó bộc lộ cảm xúc một cách tự nhiên. Họ ngại thể hiện sự mệt mỏi, buồn bã hay thiếu sót vì sợ bị đánh giá. Điều này dẫn đến trạng thái căng thẳng nội tâm kéo dài và sự mất kết nối với cảm xúc thật của bản thân.
Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Trong môi trường chuyên nghiệp, người kiểu cách thường ưu tiên hình thức: thích trình bày đẹp hơn nội dung thực chất, thích thể hiện nhưng ít lắng nghe. Họ hay né tránh phản hồi thật lòng, thường nói “an toàn” để giữ hình ảnh, dù điều đó không giúp cải thiện hiệu suất chung.
Biểu hiện trong khó khăn, nghịch cảnh: Khi đối mặt với thất bại hoặc tình huống khó xử, họ có xu hướng giữ vẻ ngoài “ổn định”, che giấu sự thật và không chia sẻ thật lòng. Sự kiểu cách khiến họ khó nhận sự giúp đỡ từ người khác, và thường tự cô lập mình với những áp lực ngầm.
Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Trong quá trình phát triển bản thân, người kiểu cách thường chọn những hình thức học “đẹp”, “mang lại hình ảnh tốt”, hơn là những trải nghiệm thực tế giúp họ hiểu rõ và chấp nhận chính mình. Họ dễ rơi vào trạng thái “trông thì giỏi, nhưng thiếu chiều sâu” do quá chú trọng đến vỏ ngoài.

Nhìn chung, người có xu hướng kiểu cách thường đặt nặng việc tạo ấn tượng thay vì sống chân thành, khiến họ dễ đánh mất sự kết nối thực chất với người khác và cả với chính bản thân. Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng khám phá những phương pháp cụ thể giúp giảm bớt sự kiểu cách và xây dựng phong cách giao tiếp gần gũi, hiệu quả hơn.

Cách rèn luyện để giảm bớt sự kiểu cách trong giao tiếp.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và giảm bớt sự kiểu cách, từ đó giao tiếp chân thành, tự nhiên và hiệu quả hơn trong cuộc sống? Kiểu cách không phải là một lỗi đạo đức, mà là phản ứng thường gặp khi con người muốn được công nhận nhưng chưa thực sự thoải mái với bản thân. Để phát triển bản thân trở nên chân thành và duy trì những mối quan hệ lành mạnh, chúng ta cần có phương pháp thực hành cụ thể, từ việc điều chỉnh nhận thức cho đến thái độ và hành vi. Sau đây là một số giải pháp cụ thể:

Thấu hiểu chính bản thân mình: Là bước đầu để nhận diện động cơ dẫn đến hành vi kiểu cách. Khi hiểu rõ nỗi lo “muốn được đánh giá tốt” hay “sợ bị tổn thương”, ta sẽ biết rằng sự tự nhiên không khiến mình kém giá trị – trái lại, nó giúp ta sống thật và nhẹ nhõm hơn trong giao tiếp.
Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Thay vì nghĩ rằng phải “thể hiện cho đúng”, hãy chuyển sang câu hỏi “mình có đang thật lòng không?” hoặc “điều này có phù hợp với hoàn cảnh và con người thật của mình không?”. Thay đổi tư duy sẽ giúp điều chỉnh hành vi từ bên trong, thay vì chỉ ép mình thay đổi hành động.
Học cách chấp nhận sự khác biệt: Không ai cần giống ai để được công nhận. Khi chấp nhận bản thân khác biệt – vụng về, đơn giản, ít nói hay ngẫu hứng – ta cũng dễ chấp nhận người khác hơn, và từ đó dần buông bỏ nhu cầu tạo hình ảnh “hoàn hảo” một cách gượng gạo.
Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Viết ra những tình huống mà bạn cảm thấy mình đã cư xử “không thật” là cách phản chiếu lại động cơ kiểu cách. Ghi lại điều gì khiến bạn thấy không thoải mái, bạn muốn được nhìn nhận ra sao, và điều gì bạn thực sự cần – đây là bước luyện tập thành thật với chính mình.
Thiền định, chánh niệm và yoga: Những phương pháp này giúp quay về hiện tại, quan sát cảm xúc mà không phán xét. Người kiểu cách thường căng thẳng vì lo về cái nhìn của người khác – thiền và chánh niệm sẽ giúp tách rời sự đánh giá ra khỏi cảm xúc cá nhân, mang lại sự tự tin và thảnh thơi hơn.
Chia sẻ khó khăn với người thân: Khi dám kể về một lần “cư xử gượng gạo” với người đáng tin cậy, bạn sẽ thấy không có gì quá xấu hổ cả. Sự chia sẻ này mở ra cảm giác nhẹ nhõm, đồng thời tạo môi trường để bạn được công nhận mà không cần cố gắng thể hiện.
Xây dựng lối sống lành mạnh: Sự chỉn chu đến từ sức khỏe, giấc ngủ, nhịp sống ổn định sẽ giúp bạn bớt lệ thuộc vào hình ảnh bên ngoài. Người sống lành mạnh thường tự tin hơn – từ đó, không cần cố diễn hay chứng minh điều gì quá mức.
Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu sự kiểu cách khiến bạn thấy kiệt sức hoặc ảnh hưởng đến mối quan hệ, hãy tìm đến chuyên gia tâm lý hoặc tham gia khóa học kỹ năng giao tiếp. Họ sẽ giúp bạn phân tích động cơ, tìm ra vùng tổn thương và hướng đến cách thể hiện chân thật hơn.
Các giải pháp hiệu quả khác: Bao gồm quan sát người giao tiếp tự nhiên để học hỏi; tập nói chuyện một cách đơn giản; giới hạn thời gian suy nghĩ trước khi phản hồi; hoặc thử “tắt vai diễn” một lúc để cảm nhận sự thư thái khi được là chính mình.

Tóm lại, sự kiểu cách có thể được kiểm soát và chuyển hóa thông qua việc rèn luyện thói quen quan sát nội tâm, chấp nhận bản thân, điều chỉnh hành vi và nuôi dưỡng phong cách sống chân thành, gần gũi. Khi ta dần buông bỏ vỏ bọc kiểu cách, ta mới thật sự tạo nên những kết nối ý nghĩa, sâu sắc và bền vững với những người xung quanh.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu kiểu cách là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của kiểu cách phổ biến, cũng như tác hại của nó trong giao tiếp, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng bạn đã nhận ra rằng sự kiểu cách không phải là biểu hiện của lịch thiệp hay tinh tế, mà là một “tấm màn” che phủ sự thiếu tự nhiên, thiếu thoải mái trong tương tác con người. Khi học cách buông bỏ sự gồng mình để “thể hiện cho đúng”, ta mới có thể sống chân thật, gần gũi và tạo ra những kết nối thực sự có chiều sâu. Giao tiếp không cần cầu kỳ – chỉ cần vừa đủ chân thành, vừa đủ đúng với con người thật của mình.