Tâm trạng là gì? Khái niệm, vai trò và cách rèn luyện để làm chủ tâm trạng và sống tích cực

Có những ngày ta thấy lòng nhẹ tênh, chỉ cần một tia nắng cũng đủ khiến tim mỉm cười. Nhưng cũng có những ngày, dù chẳng có chuyện gì lớn xảy ra, ta lại thấy chán nản, nặng nề và muốn tránh xa mọi thứ. Những thay đổi tinh tế nhưng sâu sắc đó chính là biểu hiện của tâm trạng – thứ cảm xúc âm ỉ, len lỏi và ảnh hưởng không nhỏ đến cách ta cảm nhận cuộc sống. Tâm trạng là một phần tất yếu trong đời sống con người. Nó không ồn ào như cảm xúc, cũng không ổn định như tính cách, nhưng lại có thể định hình cả một ngày, một tuần, thậm chí là một giai đoạn sống của ta. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu tâm trạng là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của tâm trạng phổ biến, cũng như vai trò của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để làm chủ tâm trạng và sống tích cực – từ đó học cách yêu thương, lắng nghe và điều hướng chính mình trong từng nhịp sống.

Tâm trạng là gì? Khái niệm, vai trò và cách rèn luyện để làm chủ tâm trạng và sống tích cực.

Định nghĩa về tâm trạng.

Tìm hiểu khái niệm tâm trạng nghĩa là gì? Tâm trạng (Mood) là trạng thái cảm xúc tổng quát và kéo dài trong một khoảng thời gian nhất định, phản ánh cách con người cảm nhận về bản thân, người khác và thế giới xung quanh tại một thời điểm. Không giống như cảm xúc mạnh mẽ và thoáng qua, tâm trạng có tính ổn định hơn, thường âm ỉ, lan tỏa và ảnh hưởng sâu rộng đến hành vi, suy nghĩ cũng như khả năng ra quyết định của mỗi người. Tâm trạng có thể vui tươi, bình thản, hân hoan, nhưng cũng có lúc u buồn, trầm lắng hay phấp phỏng lo âu – tùy thuộc vào hoàn cảnh sống và nội trạng cảm xúc bên trong.

Tâm trạng không hoàn toàn bị chi phối bởi các yếu tố khách quan mà còn chịu ảnh hưởng mạnh từ cách ta diễn giải sự việc, những ký ức chưa được chữa lành hay thậm chí là thể chất cơ thể. Người có khả năng nhận diện và điều chỉnh tâm trạng thường sống chủ động, cân bằng và dễ thích nghi hơn trong nhiều tình huống. Trong khi đó, nếu tâm trạng bị bỏ mặc, không được làm chủ, nó có thể dẫn đến những suy nghĩ tiêu cực, phản ứng bất ổn và ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống.

Để hiểu rõ hơn về tâm trạng, chúng ta cần phân biệt với một số khái niệm như cảm xúc, tính khí, rối loạn khí sắc và cảm giác. Cụ thể như sau: 

• Cảm xúc (Emotion): Là phản ứng tâm lý tức thời trước một sự kiện cụ thể, thường mạnh mẽ và ngắn hạn. Trong khi đó, tâm trạng kéo dài hơn và không nhất thiết gắn liền với một nguyên nhân rõ ràng. Ví dụ, ta có thể cảm thấy “vui” vì nghe tin tốt, nhưng vẫn ở trong tâm trạng u uẩn không lý do. 
• Tính khí (Temperament): Là khuynh hướng cảm xúc lâu dài, mang tính bẩm sinh và tương đối ổn định theo thời gian. Tâm trạng thì linh hoạt hơn, thay đổi tùy theo ngày, hoàn cảnh và trải nghiệm, không cố định như tính khí. 
• Rối loạn khí sắc (Mood Disorders): Là trạng thái tâm lý bệnh lý, như trầm cảm hoặc hưng cảm, ảnh hưởng nặng đến chức năng sống. Tâm trạng tiêu cực là điều phổ biến, nhưng không đồng nghĩa với bệnh lý nếu biết điều chỉnh và không kéo dài quá mức. 
• Cảm giác (Feeling): Là nhận thức chủ quan của con người về một trạng thái thể chất hoặc tinh thần, thường diễn ra trong khoảnh khắc. Cảm giác là đơn lẻ, còn tâm trạng có tính bao trùm và ảnh hưởng đến cả dòng suy nghĩ cũng như hành vi lâu dài.

Ví dụ, một người trong tâm trạng lo lắng có thể không có nguyên nhân cụ thể nào rõ ràng, nhưng lại cảm thấy nặng nề, mệt mỏi, thiếu tập trung và phản ứng thái quá trước những chuyện nhỏ nhặt. Ngược lại, một người đang ở tâm trạng hân hoan sẽ nhìn sự việc bằng ánh mắt lạc quan, cởi mở và dễ dàng truyền cảm hứng cho người khác – dù họ không nhận được một tin vui cụ thể nào.

Như vậy, tâm trạng là một yếu tố tinh tế nhưng có ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống, quyết định cách ta cảm nhận, phản ứng và kết nối với thế giới. Khi hiểu rõ tâm trạng, ta có thể điều hướng nó theo hướng tích cực – thay vì bị cuốn theo những cảm xúc tiêu cực không tên gây cản trở hành trình phát triển và hạnh phúc của chính mình.

Phân loại các hình thức của tâm trạng trong đời sống.

Tâm trạng được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống con người? Tâm trạng là “màu nền” cảm xúc cho từng giai đoạn trong cuộc sống. Nó không chỉ ảnh hưởng đến nội tâm cá nhân mà còn chi phối cách chúng ta ứng xử, tương tác và định hình trải nghiệm. Tùy theo môi trường và hoàn cảnh, tâm trạng có thể biến đổi linh hoạt qua nhiều khía cạnh khác nhau trong đời sống hằng ngày.

• Tâm trạng trong tình cảm, mối quan hệ: Người có tâm trạng u buồn dễ trở nên khép kín, nhạy cảm và phản ứng thái quá với những lời nói bình thường. Ngược lại, khi đang ở tâm trạng vui tươi, họ trở nên cởi mở, dễ đồng cảm và biết lắng nghe hơn. Tâm trạng tích cực giúp xây dựng mối quan hệ vững chắc, trong khi tâm trạng tiêu cực dễ tạo ra hiểu lầm, tổn thương và khoảng cách.
• Tâm trạng trong đời sống, giao tiếp: Trong các cuộc trò chuyện, tâm trạng ảnh hưởng mạnh mẽ đến cách diễn đạt, giọng điệu và nội dung lời nói. Khi đang phấn chấn, người ta nói chuyện hào hứng, có chiều sâu và biết truyền cảm hứng. Nhưng khi đang trong trạng thái bức bối hoặc lo lắng, lời nói dễ trở nên cụt lủn, khô khan hoặc gây hiểu nhầm.
• Tâm trạng trong kiến thức, trí tuệ: Tâm trạng tích cực giúp tinh thần minh mẫn, khả năng tập trung và ghi nhớ tốt hơn. Ngược lại, trạng thái mệt mỏi, buồn chán hay lo âu kéo dài khiến tư duy trở nên trì trệ, học hành kém hiệu quả. Tâm trạng tích cực cũng khơi dậy hứng thú học tập và tinh thần khám phá điều mới mẻ.
• Tâm trạng trong địa vị, quyền lực: Người ở vị trí quản lý nếu không làm chủ tâm trạng sẽ dễ dẫn đến quyết định cảm tính, thiếu khách quan và tạo bầu không khí căng thẳng. Một người lãnh đạo có tâm trạng ổn định, lạc quan sẽ truyền được cảm hứng, lan tỏa tinh thần tích cực và giúp tập thể làm việc hiệu quả hơn.
• Tâm trạng trong tài năng, năng lực: Tâm trạng phấn khởi thường khiến cho con người làm việc hăng say, sáng tạo và dám thử thách bản thân. Ngược lại, tâm trạng trì trệ dễ khiến người ta nghi ngờ năng lực, thiếu động lực thể hiện tài năng. Cùng một năng lực, nhưng hiệu quả sẽ rất khác nếu đi kèm một tâm trạng tích cực hay tiêu cực.
• Tâm trạng trong ngoại hình, vật chất: Khi có tâm trạng tốt, người ta thường chăm chút bản thân hơn, cảm thấy tự tin và toát lên vẻ rạng rỡ từ bên trong. Ngược lại, tâm trạng tồi tệ dễ khiến cho con người bỏ bê việc chăm sóc chính mình, tự ti và so sánh tiêu cực về ngoại hình hay hoàn cảnh sống – dù không có thay đổi thực sự nào từ bên ngoài.
• Tâm trạng trong dòng tộc, xuất thân: Tâm trạng buồn bã hoặc mặc cảm có thể khiến một người nhìn gia đình mình qua lăng kính tiêu cực, cảm thấy tủi thân hoặc bị hạn chế bởi gốc gác. Trái lại, tâm trạng bình hòa và tích cực giúp cho họ nhìn về nguồn cội với lòng biết ơn, thấy được giá trị truyền thống và xem xuất thân là nền tảng để vươn lên.

Có thể nói rằng, tâm trạng hiện diện trong mọi mặt của đời sống – từ những điều nhỏ nhặt đến những quyết định quan trọng. Việc hiểu rõ từng biểu hiện tâm trạng trong các khía cạnh sống sẽ giúp chúng ta quan sát bản thân tốt hơn, từ đó điều chỉnh và định hướng cảm xúc theo hướng tích cực, sáng suốt và hài hòa hơn.

Tầm quan trọng của tâm trạng tốt trong cuộc sống.

Tâm trạng tích cực có vai trò như thế nào trong việc định hình cuộc sống và phát triển bản thân? Tâm trạng là yếu tố nền tảng của đời sống nội tâm, chi phối sâu sắc cách con người suy nghĩ, cảm nhận và hành động. Một tâm trạng lành mạnh giúp chúng ta nhìn đời tích cực, sống chủ động và xây dựng các mối quan hệ bền vững. Ngược lại, khi tâm trạng bị xáo trộn kéo dài mà không được nhận diện và điều chỉnh, nó có thể là nguyên nhân sâu xa khiến cuộc sống trở nên rối ren, mỏi mệt và thiếu phương hướng.

• Tâm trạng đối với cuộc sống, hạnh phúc: Người giữ được tâm trạng tích cực thường cảm thấy cuộc sống nhẹ nhàng, đáng sống hơn – ngay cả khi không có nhiều điều kiện lý tưởng. Trạng thái an vui từ bên trong giúp cho họ chấp nhận bản thân, yêu thương chính mình và tận hưởng từng khoảnh khắc thường nhật. Tâm trạng tích cực góp phần hình thành cảm giác đủ đầy và giảm thiểu sự bất mãn không cần thiết.
• Tâm trạng đối với phát triển cá nhân: Một người có tâm trạng ổn định sẽ duy trì được sự tập trung, kiên trì và tinh thần cầu tiến trong quá trình học hỏi, rèn luyện. Họ ít bị cảm xúc tiêu cực chi phối nên dễ bước qua thất bại, tiếp tục cố gắng và bền bỉ hơn với mục tiêu đã chọn. Tâm trạng tốt chính là động lực âm thầm nhưng bền vững giúp phát triển cá nhân hiệu quả.
• Tâm trạng đối với mối quan hệ xã hội: Trong các mối quan hệ, tâm trạng ảnh hưởng trực tiếp đến cách ta giao tiếp, phản ứng và lắng nghe người khác. Người có tâm trạng ổn định thường cư xử điềm đạm, biết kiểm soát lời nói và dễ đồng cảm. Ngược lại, khi tâm trạng bất ổn, lời nói dễ trở thành vũ khí tổn thương, gây hiểu lầm và đẩy người khác ra xa.
• Tâm trạng đối với công việc, sự nghiệp: Tâm trạng lạc quan, bình tĩnh giúp người lao động duy trì năng lượng tích cực, làm việc hiệu quả và sáng tạo hơn. Khi gặp áp lực, họ có khả năng giữ bình tĩnh để phân tích và xử lý vấn đề thay vì phản ứng thái quá. Đây là yếu tố rất quan trọng để tạo ra môi trường làm việc chuyên nghiệp, giảm xung đột và tăng hiệu suất.
• Tâm trạng đối với cộng đồng, xã hội: Một cộng đồng có nhiều cá nhân giữ được tâm trạng tích cực sẽ tạo nên bầu không khí dễ chịu, thân thiện và gắn bó. Khi mỗi người biết điều tiết cảm xúc, sống lạc quan và bao dung, sự kết nối giữa người với người trở nên sâu sắc hơn – góp phần hình thành xã hội nhân văn, hài hòa và đầy yêu thương.

Từ những thông tin trên cho thấy, tâm trạng không phải là điều phụ thuộc hoàn toàn vào hoàn cảnh, mà là thứ có thể nhận diện, điều chỉnh và nuôi dưỡng. Khi biết làm chủ tâm trạng, con người không chỉ sống tích cực hơn, mà còn lan tỏa sự dễ chịu, tạo ra môi trường sống hài hòa cho chính mình và những người xung quanh.

Biểu hiện của người biết làm chủ tâm trạng.

Làm sao để nhận biết một người có tâm trạng ổn định, biết điều chỉnh cảm xúc và lan tỏa sự tích cực trong đời sống? Làm chủ tâm trạng không có nghĩa là luôn vui vẻ hay không bao giờ buồn, mà là khả năng nhận diện, quan sát và điều tiết cảm xúc để không bị cuốn trôi bởi những dao động bất ổn. Người biết làm chủ tâm trạng thường toát ra một vẻ điềm tĩnh, dễ chịu và đáng tin cậy trong cách sống, cách giao tiếp và phản ứng với cuộc sống.

• Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Họ suy nghĩ có chiều sâu, không vội vàng đánh giá sự việc qua lăng kính tiêu cực. Dù gặp chuyện không như ý, họ vẫn giữ được sự bình tĩnh để nhìn toàn cảnh và tìm ra khía cạnh tích cực. Thái độ sống của họ thường hướng đến sự tích cực thực tế, không tô hồng cuộc đời nhưng cũng không dễ bi quan.
• Biểu hiện trong lời nói và hành động: Họ nói năng nhẹ nhàng, biết cân nhắc trước khi phát ngôn và tránh dùng từ ngữ tổn thương người khác khi tức giận. Hành động của họ nhất quán, không thất thường hay bốc đồng theo cảm xúc nhất thời. Họ có xu hướng chọn cách phản hồi thay vì phản ứng, biết kiềm chế và giữ phong thái bình ổn trong các tình huống căng thẳng.
• Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Người làm chủ tâm trạng không phải lúc nào cũng vui, nhưng họ biết nhận diện khi tâm trạng đang xấu và tìm cách điều hòa. Họ ít bị sa lầy trong cảm xúc tiêu cực, không để tâm trạng kéo dài làm nhiễu loạn tinh thần. Sự ổn định về cảm xúc giúp cho họ sống sâu sắc, nhẹ nhàng và dễ kết nối với người khác.
• Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Họ duy trì được sự tập trung, biết phân biệt công – tư và không để tâm trạng ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc. Khi áp lực đến, họ ưu tiên tìm giải pháp thay vì than vãn. Sự vững vàng trong tâm trạng giúp cho họ trở thành người đáng tin cậy, có khả năng xử lý tình huống một cách khôn ngoan và hiệu quả.
• Biểu hiện trong khó khăn nghịch cảnh: Họ không phủ nhận nỗi buồn hay đau khổ, nhưng chọn cách đi qua nó với tâm thế chủ động. Thay vì để bản thân trượt dài trong lo lắng hay oán trách, họ biết tự nâng mình dậy bằng những suy nghĩ tích cực, hành động cụ thể hoặc đơn giản là nghỉ ngơi, tĩnh tâm đúng lúc để lấy lại thăng bằng.
• Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Trong đời sống cá nhân, họ duy trì những thói quen tích cực như thiền định, vận động, đọc sách hoặc viết nhật ký để nuôi dưỡng trạng thái nội tâm lành mạnh. Họ quan sát sự lên xuống của tâm trạng như những đợt sóng – không cưỡng lại, không dồn nén, mà học cách điều hướng để sống nhẹ nhàng và phát triển bền vững.

Nhìn chung, người biết làm chủ tâm trạng là người sống tỉnh thức, biết tôn trọng cảm xúc nhưng không để bị điều khiển bởi cảm xúc. Họ truyền cho người khác sự an yên, vững chãi và tinh thần tích cực – như một làn gió nhẹ làm dịu đi những hỗn loạn trong cuộc sống bộn bề.

Cách rèn luyện để làm chủ tâm trạng và sống tích cực.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và duy trì tâm trạng ổn định, từ đó làm chủ cảm xúc và sống tích cực hơn mỗi ngày? Làm chủ tâm trạng không đến từ việc cố gắng che giấu hoặc gượng ép bản thân phải luôn vui vẻ, mà là quá trình nhận diện – điều chỉnh – dưỡng nuôi cảm xúc một cách tỉnh thức. Đó là năng lực có thể rèn luyện được nếu biết áp dụng những phương pháp đúng đắn.

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Bắt đầu từ việc quan sát tâm trạng trong từng hoàn cảnh cụ thể: điều gì khiến cho bạn dễ buồn, dễ nổi nóng hay lo lắng kéo dài? Khi hiểu được cơ chế tâm trạng của chính mình, bạn sẽ dễ dàng hơn trong việc điều chỉnh phản ứng và biết cách chăm sóc nội tâm đúng lúc, đúng cách.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Nhiều tâm trạng tiêu cực bắt nguồn từ cách nhìn cứng nhắc hoặc quá khắt khe với bản thân và cuộc sống. Khi bạn học cách thay đổi góc nhìn – ví dụ nhìn thất bại như một cơ hội học hỏi – bạn sẽ chuyển hóa được nhiều cảm xúc tiêu cực thành cảm hứng sống, thay vì tự trách móc hoặc buông xuôi.
• Học cách chấp nhận thực tại: Không phải lúc nào mọi việc cũng diễn ra như ý. Việc học cách chấp nhận sự bất toàn, những cảm xúc “khó chịu” là một bước tiến quan trọng để làm chủ tâm trạng. Khi bạn không còn cố kiểm soát mọi thứ, tâm trạng sẽ trở nên nhẹ nhàng và tự nhiên trở về trạng thái ổn định.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Viết nhật ký tâm trạng, liệt kê những điều bạn biết ơn, những điều khiến cho bạn vui, lo lắng hay buồn trong ngày – là cách hiệu quả để thấu hiểu nội tâm. Khi tâm trạng được viết ra, nó trở nên rõ ràng, dễ quan sát và dễ điều chỉnh hơn là để nó trôi nổi không tên trong đầu.
• Thiền định, chánh niệm và yoga: Những thực hành này giúp bạn quay về với hiện tại, giảm thiểu ảnh hưởng của lo âu về tương lai hay tiếc nuối quá khứ – hai nguyên nhân chính gây tâm trạng bất ổn. Khi biết hiện diện trọn vẹn trong khoảnh khắc, tâm trạng sẽ bớt xáo động và dễ giữ được sự hài hòa từ bên trong.
• Chia sẻ khó khăn với người thân: Việc tâm sự với người đáng tin cậy không chỉ giúp giải tỏa cảm xúc mà còn giúp bạn nhìn lại vấn đề từ một góc độ khác. Đôi khi, chỉ cần được lắng nghe một cách chân thành đã đủ để xoa dịu tâm trạng và khiến cho bạn cảm thấy được kết nối, không cô lập giữa những nỗi buồn vô hình.
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Ăn uống điều độ, ngủ đúng giờ, vận động thường xuyên – không chỉ cải thiện thể chất mà còn giúp ổn định tâm trạng. Một cơ thể khỏe mạnh sẽ hỗ trợ não bộ hoạt động cân bằng, làm giảm nguy cơ rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm hoặc tâm trạng thất thường kéo dài.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Khi cảm thấy tâm trạng tiêu cực kéo dài, gây ảnh hưởng đến các khía cạnh quan trọng trong đời sống, bạn có thể tìm đến chuyên gia tâm lý để được đồng hành. Liệu pháp trò chuyện, thiền trị liệu hoặc các công cụ hỗ trợ chuyên sâu sẽ giúp bạn từng bước làm chủ lại trạng thái cảm xúc.
• Các giải pháp hiệu quả khác: Tham gia các hoạt động cộng đồng, chăm sóc cây cối, chơi với thú cưng, nghe nhạc chữa lành, đọc sách hoặc đi bộ giữa thiên nhiên đều là những cách đơn giản nhưng có khả năng cải thiện tâm trạng tích cực. Quan trọng là bạn duy trì thói quen lắng nghe cảm xúc và tự chăm sóc nội tâm mỗi ngày.

Tóm lại, làm chủ tâm trạng là hành trình đi từ nhận thức đến rèn luyện – đòi hỏi sự kiên trì, lắng nghe và yêu thương chính mình. Khi bạn học được cách giữ tâm trạng bình hòa trước mọi biến động, bạn sẽ không chỉ sống tích cực hơn, mà còn lan tỏa sự an yên đến cả thế giới xung quanh.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu tâm trạng là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của tâm trạng phổ biến, cũng như vai trò của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên, hy vọng bạn đã nhận ra rằng: tâm trạng không phải là thứ ngẫu nhiên xuất hiện rồi tan biến, mà là tín hiệu sâu sắc phản ánh đời sống cảm xúc và tinh thần của mỗi người. Khi ta biết quan sát và thấu hiểu tâm trạng, ta sẽ không còn bị nó chi phối một cách vô thức. Thay vào đó, ta học cách đồng hành, điều tiết và nuôi dưỡng những trạng thái tích cực để sống hài hòa, tỉnh táo và vững vàng hơn. Làm chủ tâm trạng chính là làm chủ bản thân – và cũng là một bước đi vững chắc trên hành trình phát triển cá nhân đầy tỉnh thức và nhân văn.