Tâm trạng thất thường là gì? Khái niệm, vai trò và cách rèn luyện để điều hòa, ổn định tâm trạng

Có những ngày bạn vừa cười đó, đã thấy buồn ngay sau đó. Có lúc bạn đang tràn đầy năng lượng, bỗng chốc trở nên lặng thinh, bối rối không hiểu điều gì đang diễn ra trong mình. Những biến động cảm xúc bất chợt, liên tục như vậy chính là biểu hiện của tâm trạng thất thường – một dạng dao động nội tâm khiến cho con người cảm thấy khó kiểm soát chính mình, khó kết nối với người khác và dễ mất đi sự ổn định trong đời sống tinh thần. Qua bài viết sau đây, chúng ta hãy cùng Sunflower Academy tìm hiểu tâm trạng thất thường là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của tâm trạng thất thường phổ biến, cũng như vai trò của nó trong cuộc sống và những cách rèn luyện để điều hòa, ổn định tâm trạng – từ đó xây dựng một đời sống cảm xúc vững vàng, nhẹ nhàng và chan hòa hơn mỗi ngày.

Tâm trạng thất thường là gì? Khái niệm, vai trò và cách rèn luyện để điều hòa, ổn định tâm trạng.

Định nghĩa về tâm trạng thất thường.

Tìm hiểu khái niệm tâm trạng thất thường nghĩa là gì? Tâm trạng thất thường (Mood Swings) là trạng thái tâm lý dao động liên tục giữa các cực cảm xúc – từ vui vẻ đến buồn bã, từ phấn khởi đến chán nản – trong khoảng thời gian ngắn, không rõ nguyên nhân cụ thể hoặc có phản ứng quá mức với những yếu tố nhỏ nhặt trong môi trường sống. Khác với tâm trạng ổn định, người có tâm trạng thất thường thường khó kiểm soát cảm xúc, dễ bị chi phối bởi hoàn cảnh hoặc suy nghĩ tiêu cực thoáng qua.

Trạng thái này khiến người ta khó giữ được sự cân bằng nội tâm, gây ảnh hưởng đến chất lượng công việc, các mối quan hệ và đời sống tinh thần. Tâm trạng thất thường không chỉ đơn thuần là “sáng nắng chiều mưa”, mà là một dạng dao động cảm xúc đáng lưu tâm – khi niềm vui, nỗi buồn, lo âu hoặc giận dữ xuất hiện bất ngờ, dữ dội và không tương xứng với hoàn cảnh thực tế. Trong nhiều trường hợp, người trong trạng thái này cũng cảm thấy mệt mỏi, mất phương hướng và dần xa rời sự ổn định cần thiết để sống tích cực.

Để hiểu rõ hơn về tâm trạng thất thường, chúng ta cần phân biệt với một số khái niệm như tâm trạng ổn định, cảm xúc thất thường, rối loạn cảm xúc và tính khí bốc đồng. Cụ thể như sau:

• Tâm trạng ổn định (Stable Mood): Là trạng thái cảm xúc có sự cân bằng, thay đổi vừa phải và hợp lý theo hoàn cảnh. Người có tâm trạng ổn định không dễ bị kích động hoặc tụt dốc cảm xúc quá mức. Trong khi đó, người có tâm trạng thất thường thường chuyển từ cực này sang cực khác một cách nhanh chóng và khó kiểm soát.
• Cảm xúc thất thường (Emotional Instability): Thường ám chỉ sự thay đổi trong cảm xúc nhất thời (giận, vui, buồn…) với cường độ mạnh và đột ngột. Tâm trạng thất thường là nền cảm xúc bao trùm, kéo dài hơn cảm xúc tức thời và ảnh hưởng đến thái độ sống tổng thể chứ không chỉ một khoảnh khắc cụ thể.
• Rối loạn cảm xúc (Affective Disorders): Là tình trạng bệnh lý như rối loạn lưỡng cực hoặc trầm cảm, có mức độ nghiêm trọng hơn và cần điều trị chuyên sâu. Tâm trạng thất thường ở mức phổ biến không phải là bệnh lý, nhưng nếu kéo dài, không điều chỉnh được thì có thể dẫn đến những biểu hiện nặng hơn về sau.
• Tính khí bốc đồng (Impulsiveness): Là đặc điểm tính cách liên quan đến hành vi phản ứng không suy nghĩ. Dù có điểm tương đồng, tâm trạng thất thường thiên về sự dao động nội tâm và cảm xúc, còn bốc đồng thiên về hành động không kiểm soát.

Ví dụ, một người đang vui vẻ trò chuyện, bỗng nhiên trở nên trầm mặc vì một lời nói nhỏ – sau đó chỉ vài phút lại bật cười vì một chuyện vặt – đó là biểu hiện điển hình của tâm trạng thất thường. Người này không hiểu rõ vì sao mình thay đổi nhanh như vậy, và người xung quanh cũng cảm thấy khó đoán, khó đồng hành cùng họ.

Như vậy, tâm trạng thất thường là trạng thái cảm xúc không ổn định, dễ làm lệch hướng cảm nhận và hành vi, nếu không được nhận diện và điều hòa sẽ ảnh hưởng lớn đến sự phát triển cá nhân và các mối quan hệ. Việc hiểu rõ bản chất của tâm trạng thất thường là bước đầu quan trọng để xây dựng nội tâm vững vàng và cuộc sống hài hòa hơn.

Phân loại các hình thức của tâm trạng thất thường trong đời sống.

Tâm trạng thất thường được thể hiện qua những khía cạnh nào trong đời sống con người? Không chỉ là cảm xúc lên xuống nhất thời, tâm trạng thất thường có thể ảnh hưởng sâu rộng và âm thầm đến nhiều lĩnh vực trong đời sống. Khi không được nhận diện và điều hòa đúng cách, nó sẽ gây trở ngại trong công việc, các mối quan hệ và hành trình phát triển cá nhân.

• Tâm trạng thất thường trong tình cảm, mối quan hệ: Người có tâm trạng thất thường trong tình cảm thường dễ yêu – dễ giận, khi gần gũi khi lạnh nhạt, khiến mối quan hệ thiếu cảm giác an toàn. Họ có thể hôm nay yêu thương cuồng nhiệt, mai lại im lặng, xa cách không rõ lý do. Điều này khiến người đối diện cảm thấy hoang mang, bị tổn thương và dần mất kết nối.
• Tâm trạng thất thường trong đời sống, giao tiếp: Trong sinh hoạt hàng ngày, họ có thể chuyển từ trạng thái phấn khởi sang mệt mỏi chỉ vì một lời nói nhỏ. Khi giao tiếp, người này dễ thay đổi nét mặt, ngữ điệu và phản ứng, làm người khác khó nắm bắt. Những thay đổi cảm xúc liên tục khiến họ khó duy trì mối quan hệ thân thiện và ổn định với người xung quanh.
• Tâm trạng thất thường trong kiến thức, trí tuệ: Khi đang ở tâm trạng tích cực, họ học nhanh, hứng thú và năng động. Nhưng chỉ cần một yếu tố nhỏ làm lệch cảm xúc, họ có thể lập tức mất tập trung, dễ bỏ cuộc hoặc chán nản. Những biến động thất thường trong tâm trạng khiến họ khó duy trì việc học tập lâu dài và thiếu sự nhất quán trong tư duy.
• Tâm trạng thất thường trong địa vị, quyền lực: Ở vị trí lãnh đạo, tâm trạng thay đổi thất thường có thể gây ảnh hưởng lớn đến môi trường làm việc. Một người quản lý lúc thì niềm nở, lúc thì khó chịu vô cớ khiến nhân viên hoang mang, áp lực và thiếu động lực. Ngược lại, nếu ở vị trí nhân viên, tâm trạng bất ổn khiến họ phản ứng tiêu cực trước những góp ý, gây mất đoàn kết nội bộ.
• Tâm trạng thất thường trong tài năng, năng lực: Người có tâm trạng thay đổi liên tục thường khó phát huy trọn vẹn năng lực bản thân. Khi đang tích cực, họ làm việc chăm chỉ, đầy đam mê; nhưng nếu tinh thần đi xuống, họ dễ mất kiểm soát, đánh mất phong độ và nghi ngờ chính khả năng của mình. Điều này khiến con đường phát triển thiếu ổn định và nhiều đứt gãy.
• Tâm trạng thất thường trong ngoại hình, vật chất: Khi vui vẻ, họ có thể chăm chút kỹ lưỡng, yêu thương cơ thể; nhưng khi rơi vào trạng thái tiêu cực, họ lại bỏ bê bản thân, ăn uống thất thường, mất ngủ, chán ngán mọi thứ xung quanh. Cảm xúc thất thường khiến họ dễ rơi vào trạng thái so sánh, tự ti hoặc chi tiêu bốc đồng để tìm lại cảm giác kiểm soát.
• Tâm trạng thất thường trong dòng tộc, xuất thân: Có lúc họ tự hào về nguồn cội, biết ơn truyền thống; nhưng khi tâm trạng xấu, họ lại dễ rơi vào oán trách, mặc cảm hoặc phủ định mọi giá trị thuộc về gia đình. Sự dao động nội tâm khiến họ khó giữ được cái nhìn nhất quán về quá khứ và nguồn gốc của mình.

Có thể nói rằng, tâm trạng thất thường là “ẩn số cảm xúc” ảnh hưởng đến mọi mặt đời sống nếu không được quản lý hiệu quả. Nhận diện từng hình thức biểu hiện trong các khía cạnh khác nhau chính là bước đầu để điều hòa cảm xúc, xây dựng nội tâm ổn định và sống một cách chín chắn hơn mỗi ngày.

Tác động của tâm trạng thất thường trong cuộc sống.

Tâm trạng thất thường có ảnh hưởng như thế nào trong việc định hình cuộc sống và phát triển bản thân? Tâm trạng thất thường không chỉ đơn giản là cảm xúc “sáng nắng chiều mưa”, mà là chỉ báo quan trọng về sự bất ổn trong nội tâm. Khi được nhận diện kịp thời, nó trở thành cơ hội để con người hiểu mình rõ hơn, học cách điều hòa cảm xúc và xây dựng một đời sống tinh thần ổn định, vững vàng hơn.

• Tâm trạng thất thường đối với cuộc sống, hạnh phúc: Nếu không kiểm soát được những dao động cảm xúc liên tục, con người sẽ khó cảm thấy an vui, dễ mệt mỏi và thiếu sự gắn kết với chính mình. Tuy nhiên, chính việc quan sát và điều chỉnh tâm trạng giúp mỗi người sống chậm lại, nhận biết điều gì đang làm tổn thương mình và tìm lại sự cân bằng để tận hưởng cuộc sống trọn vẹn hơn.
• Tâm trạng thất thường đối với phát triển cá nhân: Sự bất ổn trong cảm xúc khiến quá trình học hỏi, rèn luyện và phát triển năng lực cá nhân trở nên thiếu liền mạch. Nhưng khi biết lắng nghe các biến động tâm trạng và làm việc với nó, con người sẽ hình thành được khả năng tự điều chỉnh, kiên định hơn trong mục tiêu và từng bước trưởng thành về nội tâm lẫn hành động.
• Tâm trạng thất thường đối với mối quan hệ xã hội: Những dao động cảm xúc thất thường dễ khiến người khác cảm thấy khó gần, mệt mỏi và thiếu an toàn khi kết nối. Nhưng nếu người trong cuộc biết nhận lỗi, biết quan sát cảm xúc và chủ động chia sẻ một cách trung thực, thì chính sự thất thường này lại là cơ hội để làm sâu sắc hơn mức độ thấu cảm và sự gắn bó trong các mối quan hệ.
• Tâm trạng thất thường đối với công việc, sự nghiệp: Một người dễ thay đổi cảm xúc thường khó duy trì hiệu suất ổn định, dễ đưa ra quyết định bốc đồng hoặc đánh giá sai tình huống. Nhưng nếu biết làm chủ cảm xúc và ổn định tâm trạng trước khi hành động, họ sẽ trở nên vững vàng, có năng lực lãnh đạo bản thân và đội nhóm hiệu quả hơn.
• Tâm trạng thất thường đối với cộng đồng, xã hội: Khi nhiều cá nhân chưa được hướng dẫn cách điều hòa tâm trạng, môi trường sống dễ trở nên căng thẳng, mất kết nối, đầy xung đột ngầm. Ngược lại, khi mỗi người biết cách làm dịu nội tâm mình, học cách cảm thông với những bất ổn của người khác, xã hội sẽ trở nên nhân ái hơn, nơi con người có thể tự chữa lành và nâng đỡ nhau cùng phát triển.

Từ những thông tin trên cho thấy, tâm trạng thất thường là phần rất thật trong đời sống cảm xúc, không cần né tránh hay xấu hổ. Điều quan trọng là học cách quan sát, điều hòa và chuyển hóa nó một cách tỉnh thức. Khi làm chủ được những thăng trầm bên trong, con người sẽ sống ổn định hơn, sâu sắc hơn và dễ tìm được hạnh phúc bền lâu.

Biểu hiện của người có tâm trạng thất thường.

Làm sao để nhận biết một người có tâm trạng thất thường, thường xuyên dao động cảm xúc và khó giữ được trạng thái ổn định lâu dài? Người có tâm trạng thất thường không phải lúc nào cũng bộc lộ dữ dội, nhưng những dao động trong nội tâm họ thường xuyên diễn ra, ảnh hưởng rõ rệt đến cách họ suy nghĩ, phản ứng và kết nối với thế giới xung quanh.

• Biểu hiện trong suy nghĩ và thái độ: Họ dễ thay đổi góc nhìn một cách chóng vánh – lúc thì hứng khởi, lạc quan, chỉ sau đó ít phút lại bi quan, nghi ngờ chính mình. Những suy nghĩ mâu thuẫn thường xuất hiện đan xen khiến họ cảm thấy mất phương hướng, không tin tưởng vào chính sự lựa chọn của mình và thường xuyên rơi vào trạng thái phân vân, lưỡng lự.
• Biểu hiện trong lời nói và hành động: Họ có thể nói năng vui vẻ, hào hứng trong một lúc, nhưng ngay sau đó trở nên lạnh lùng, cộc cằn hoặc thu mình. Lời nói dễ thay đổi theo tâm trạng nhất thời, hành vi thiếu sự nhất quán. Điều này khiến người xung quanh cảm thấy khó hiểu, khó đoán và đôi khi bị tổn thương bởi những phản ứng bất ngờ, không lý do rõ ràng.
• Biểu hiện trong cảm xúc và tinh thần: Cảm xúc của họ thường xuyên lên – xuống thất thường, từ phấn khích bất ngờ đến buồn bã vô cớ chỉ trong thời gian ngắn. Họ khó duy trì trạng thái tinh thần ổn định, dễ bị chi phối bởi những tác động nhỏ từ môi trường, dẫn đến cảm giác mệt mỏi, căng thẳng kéo dài hoặc mất năng lượng sống.
• Biểu hiện trong công việc, sự nghiệp: Họ có thể làm việc rất hiệu quả trong một khoảng thời gian ngắn, rồi đột ngột mất hứng thú, trì trệ hoặc buông xuôi vì lý do cảm xúc. Họ thường thiếu sự kiên định, dễ bỏ dở mục tiêu, và phản ứng thái quá trước những lời phê bình – cho dù mang tính xây dựng.
• Biểu hiện trong khó khăn nghịch cảnh: Khi đối mặt với khó khăn, họ dễ phản ứng theo cảm xúc thay vì lý trí. Có lúc thì bốc đồng, tức giận hoặc phản ứng tiêu cực; có lúc thì thu mình, im lặng và tự cô lập. Sự bất ổn khiến họ khó tìm được hướng giải quyết rõ ràng, vì tâm trạng luôn thay đổi và thiếu điểm tựa vững chắc.
• Biểu hiện trong đời sống và phát triển: Họ thường xuyên thay đổi thói quen, khó duy trì nề nếp hoặc các hoạt động phát triển cá nhân lâu dài. Khi tâm trạng tốt, họ chăm sóc bản thân chỉn chu; khi tâm trạng đi xuống, họ dễ bỏ bê việc ăn uống, ngủ nghỉ, và mất cảm hứng với những việc từng đam mê.

Nhìn chung, người có tâm trạng thất thường là người chưa học được cách quan sát và điều hòa cảm xúc bên trong. Việc nhận diện những biểu hiện này không nhằm phán xét, mà để khơi mở sự thấu hiểu – để chính họ và những người xung quanh có thể đồng hành, hỗ trợ và cùng nhau bước qua những thăng trầm cảm xúc một cách tỉnh thức và nhân văn hơn.

Cách rèn luyện để điều hòa và ổn định tâm trạng thất thường.

Làm thế nào để chúng ta có thể rèn luyện và duy trì tâm trạng ổn định, từ đó sống cân bằng và ứng xử hài hòa hơn với cuộc sống? Điều hòa tâm trạng thất thường không phải là “kiềm chế” cảm xúc, mà là học cách quan sát, hiểu rõ nguyên nhân dao động và chủ động dẫn dắt cảm xúc trở lại trạng thái cân bằng. Đây là một quá trình cần sự kiên nhẫn, tỉnh thức và yêu thương chính mình.

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Bước đầu tiên để điều hòa tâm trạng là học cách lắng nghe bên trong. Hãy tự hỏi: “Tôi đang cảm thấy gì?”, “Điều gì khiến tôi thay đổi tâm trạng liên tục?”. Việc nhận diện được các mẫu cảm xúc giúp bạn biết được lúc nào mình dễ bị tổn thương – từ đó chuẩn bị trước cách phản ứng phù hợp và không bị cuốn theo cảm xúc.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Khi bạn luyện tập tư duy tích cực, bạn sẽ thấy rõ rằng cảm xúc chỉ là phản ứng tạm thời, không phải bản chất của con người. Thay vì để tâm trạng tiêu cực kéo dài, bạn có thể đặt lại câu hỏi như: “Có điều gì mình đang hiểu sai không?”, “Mình có thể phản ứng khác đi không?”. Sự thay đổi tư duy sẽ dẫn đến thay đổi cảm xúc.
• Học cách chấp nhận thực tại: Tâm trạng thất thường thường xuất hiện khi ta cố gắng kiểm soát mọi thứ theo ý mình. Học cách chấp nhận rằng không phải điều gì cũng theo kế hoạch sẽ giúp bạn giảm kỳ vọng, giảm thất vọng, từ đó tâm trạng cũng nhẹ hơn, chuyển biến mềm mại hơn trước nghịch cảnh.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Viết nhật ký cảm xúc hằng ngày là cách hiệu quả để làm rõ những dao động trong nội tâm. Khi bạn viết ra những lần tâm trạng lên – xuống, bạn sẽ phát hiện ra quy luật riêng của mình, biết điều gì cần tránh, điều gì nên nuôi dưỡng – từ đó đưa ra phương án điều chỉnh đúng lúc.
• Thiền định, chánh niệm và yoga: Các phương pháp này giúp bạn kết nối lại với cơ thể và nhịp thở – hai yếu tố có ảnh hưởng lớn đến sự ổn định tâm trạng. Chỉ cần dành 5–10 phút mỗi ngày để thiền, hít thở sâu hoặc tập một vài động tác nhẹ nhàng, bạn sẽ thấy cảm xúc dịu xuống, đầu óc sáng hơn và tâm trạng trở nên cân bằng tự nhiên.
• Chia sẻ khó khăn với người thân: Việc chia sẻ chân thành với người đáng tin cậy sẽ giúp bạn nhận được sự lắng nghe và đồng cảm – yếu tố rất quan trọng để ổn định tâm trạng. Đôi khi, chỉ cần một lời an ủi, một ánh mắt thấu hiểu cũng đủ giúp bạn vượt qua cơn “sóng cảm xúc” và tìm lại sự bình yên bên trong.
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Tâm trạng thất thường có thể bắt nguồn từ những yếu tố như thiếu ngủ, chế độ ăn uống kém, hoặc tiếp xúc quá nhiều với tin tức tiêu cực. Hãy điều chỉnh lịch sinh hoạt hợp lý, ngủ đủ giấc, vận động đều đặn và hạn chế sử dụng mạng xã hội – bạn sẽ thấy tâm trạng ổn định hơn từng ngày.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu bạn đã thử nhiều cách mà tâm trạng vẫn dao động dữ dội, ảnh hưởng đến công việc và các mối quan hệ, hãy cân nhắc tìm đến chuyên gia tâm lý. Họ sẽ giúp bạn nhìn rõ hơn nguyên nhân gốc rễ, đồng hành và hướng dẫn các phương pháp phù hợp để bạn phục hồi cảm xúc một cách sâu sắc và bền vững.
• Các giải pháp hiệu quả khác: Tham gia các hoạt động mang tính nghệ thuật, viết sáng tạo, đi bộ trong thiên nhiên, chơi với trẻ nhỏ, hoặc đơn giản là nấu ăn và chăm sóc cây cảnh – đều là những cách giúp xoa dịu cảm xúc, ổn định lại nhịp tâm trạng. Mỗi hành động nhỏ có ý nghĩa tích cực đều góp phần làm dịu những dao động trong tâm hồn.

Tóm lại, điều hòa tâm trạng thất thường không phải là điều quá xa vời, mà là kỹ năng hoàn toàn có thể rèn luyện. Khi bạn kiên trì quan sát, điều chỉnh và chăm sóc cảm xúc mỗi ngày, bạn sẽ dần trở nên vững vàng hơn, sống sâu sắc hơn và giữ được sự bình thản trong mọi hoàn cảnh.

Kết luận.

Thông qua sự tìm hiểu tâm trạng thất thường là gì, kể từ khái niệm, phân loại các hình thức của tâm trạng thất thường phổ biến, cũng như vai trò của nó trong cuộc sống, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên, hy vọng bạn đã nhận ra rằng: những dao động cảm xúc không phải là điểm yếu, mà là tiếng gọi từ bên trong cần được lắng nghe, cảm thông và điều hướng đúng cách. Khi ta dám nhìn vào sự bất ổn, học cách điều hòa những thăng trầm tinh tế trong tâm trí, ta sẽ từng bước tìm lại sự ổn định mà không đánh mất sự sống động của cảm xúc. Điều hòa tâm trạng thất thường không phải để trở nên “trầm ổn cứng nhắc”, mà là để sống chân thật, tỉnh thức và đủ sâu sắc để vững vàng giữa những đổi thay không ngừng của cuộc đời.