Làm bộ là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để thể hiện đúng bản chất và sống tự nhiên hơn

Bạn đã bao giờ tự hỏi vì sao có những lúc mình phải “tỏ ra” vui, “tỏ ra” điềm tĩnh, “tỏ ra” dễ chịu – dù bên trong thì hoàn toàn ngược lại? Đôi khi, vì muốn giữ hòa khí, tạo ấn tượng tốt, hay đơn giản là để không bị đánh giá, chúng ta chọn cách hiện diện không đúng với bản chất thật của mình. Dần dà, hành vi ấy trở thành phản xạ quen thuộc – được gọi là “làm bộ”. Nhưng chính sự gồng mình ấy lại khiến ta rời xa cảm giác tự do và niềm vui tự nhiên trong mỗi kết nối. Qua bài viết này, cùng Sunflower Academy chúng ta sẽ đi sâu vào khái niệm, hệ quả và hướng rèn luyện để thể hiện đúng bản chất và sống tự nhiên hơn – một cách vững chãi và đầy nhân văn.

Làm bộ là gì? Khái niệm, tác hại và cách rèn luyện để thể hiện đúng bản chất và sống tự nhiên hơn.

Khái niệm về làm bộ.

Tìm hiểu khái niệm về làm bộ nghĩa là gì? Làm bộ (Feigning Manner hay Affected Behavior, Put-on Attitude, False Poise) là hành vi biểu hiện một cách gượng ép, không đúng với bản chất thật, nhằm tạo ra một hình ảnh mong muốn. Người làm bộ thường cư xử theo cách họ tin là “được chấp nhận” – chứ không phải là cách họ thực sự là. Biểu hiện này có thể được thể hiện qua ánh mắt, giọng điệu, cách ăn nói, cử chỉ hoặc tư thế – tất cả đều có điểm chung là thiếu tự nhiên. Về bản chất, làm bộ là một hình thức điều chỉnh hành vi mất cân bằng – không bắt nguồn từ sự tinh tế hay sự hiểu biết bối cảnh, mà từ nhu cầu kiểm soát hình ảnh trong mắt người khác.

Làm bộ dễ bị nhầm với sự lịch sự, chỉnh chu hoặc giữ ý – nhất là trong văn hóa Á Đông, nơi tính cách “kín kẽ” và “tế nhị” được đề cao. Tuy nhiên, điểm phân biệt rõ ràng nằm ở việc người lịch sự có thể giữ nguyên bản chất nhưng chọn cách biểu đạt hài hòa, còn người làm bộ thường phủ nhận bản chất thật để thể hiện một phiên bản “tốt hơn”. Sự khác biệt này quyết định chất lượng kết nối giữa người với người, vì chỉ khi ta hiện diện tự nhiên, người khác mới có thể cảm thấy an toàn khi ở gần.

Để hiểu rõ hơn về “làm bộ”, cần phân biệt nó với các trạng thái gần nghĩa như chân thật, giả tạo, phong cách và sự tự nhiên. Mỗi thuật ngữ đều mang sắc thái riêng trong cách con người lựa chọn cách xuất hiện trước tập thể:

• Chân thật (Authenticity): Là trạng thái hiện diện trung thực, không đóng vai, không cần “làm ra vẻ”. Người chân thật không có nhu cầu chỉnh sửa bản thân để gây ấn tượng mà sống đúng với bản chất và giá trị của mình.
• Giả tạo (Insincerity): Là sự đối lập hoàn toàn với chân thật, trong đó làm bộ là một biểu hiện nhẹ nhàng hơn nhưng cùng hệ quy chiếu. Người giả tạo chủ đích gây hiểu lầm, còn người làm bộ thường hành xử do thói quen phòng vệ, đôi khi trong vô thức.
• Phong cách (Persona/Style): Là cá tính thể hiện ra bên ngoài một cách tự nhiên, nhất quán và có chiều sâu. Phong cách khác với làm bộ ở chỗ nó có gốc từ bên trong, còn làm bộ mang tính bắt chước hoặc đóng khung vai để được nhìn nhận.
• Sự tự nhiên (Naturalness): Là trạng thái không gắng gượng, không chỉnh sửa – để con người được là chính họ trong mọi không gian. Người tự nhiên không cần “làm ra vẻ” mà vẫn có thể khiến người khác cảm thấy dễ chịu vì sự chân thành và thảnh thơi trong cách họ hiện diện.

Hãy hình dung một người nói năng “rất nhẹ nhàng” nhưng ánh mắt thiếu cảm xúc, hoặc một người “lịch thiệp quá mức” đến mức khiến người khác cảm thấy mất tự nhiên. Cũng có những người chọn cách “giả nai”, “giả đoan trang”, hoặc “tỏ vẻ không quan tâm” để giữ hình ảnh đẹp. Những biểu hiện ấy dù không gây tổn thương trực tiếp, nhưng khiến tương tác trở nên méo mó, thiếu chân thật và đầy ngờ vực.

Đi sâu hơn, làm bộ thường bắt nguồn từ trải nghiệm từng bị chê bai, từng bị từ chối vì sự thật trong mình. Con người khi đó học được rằng “thật thà thì thiệt thòi”, và từ đó bắt đầu luyện cho mình một phiên bản mới – dễ được yêu hơn, dễ được nể hơn. Nhưng cũng từ đó, họ mất dần sự thảnh thơi trong hiện diện và phải “gồng lên” để giữ vai.

Như vậy, làm bộ không đơn thuần là một khái niệm mô tả hành vi, mà là một năng lực nền tảng cần được khai mở, rèn luyện và duy trì nếu ta mong muốn sống sâu sắc – tỉnh thức, và phát triển một cách toàn vẹn.

Phân loại các khía cạnh của làm bộ.

Làm bộ thường biểu hiện qua những dạng thức cụ thể nào? Làm bộ không chỉ dừng lại ở một kiểu hành xử, mà lan rộng theo từng chiều cạnh đời sống, từ cảm xúc cá nhân, mối quan hệ cho đến vai trò xã hội. Việc phân loại theo ngữ cảnh giúp ta nhìn rõ hành vi này không còn là cá biệt, mà là một “kiểu hiện diện” phổ biến nhưng ít được soi chiếu.

• Làm bộ trong tình cảm, mối quan hệ: Người làm bộ trong tình cảm thường “tỏ ra” lạnh lùng dù rất quan tâm, hoặc ngược lại – “quá dịu dàng” như một lớp diễn bên ngoài. Họ không dám thể hiện cảm xúc thật vì sợ bị tổn thương hoặc đánh giá. Mối quan hệ khi ấy trở thành nơi của sự diễn đạt không trọn vẹn, thiếu đối thoại thật và dễ gây ra hiểu lầm kéo dài.
• Làm bộ trong đời sống, giao tiếp: Trong các tình huống xã hội, người làm bộ có thể cư xử theo cách “mẫu mực” một cách gượng gạo. Họ cười khi không muốn, khen dù không thật tâm, hoặc cố giữ phong thái “đúng mực” nhưng thiếu sự tự nhiên. Những tương tác như vậy dù không có lỗi gì cụ thể, nhưng lại tạo cảm giác xa cách, không thoải mái cho cả hai bên.
• Làm bộ trong kiến thức, trí tuệ: Trong không gian học tập hoặc làm việc, làm bộ có thể biểu hiện qua kiểu “tỏ ra không biết” để được hướng dẫn, hoặc “giả khiêm” để được công nhận. Một số người tỏ ra “biết tuốt” để che giấu sự bất an tri thức. Dù hành vi không gây hại tức thì, nhưng về lâu dài làm giảm chất lượng tương tác học thuật và gây lệch hướng phát triển năng lực.
• Làm bộ trong địa vị, quyền lực: Khi giữ vị trí cao, một số người có thể “làm bộ gần gũi”, “làm bộ dân dã” để tạo hình ảnh tích cực. Tuy nhiên, nếu sự thân thiện đó không xuất phát từ giá trị thật, người khác dễ cảm nhận được sự không nhất quán. Niềm tin bị bào mòn, và những người xung quanh dần có xu hướng giữ khoảng cách.
• Làm bộ trong tài năng, năng lực: Có người tỏ ra “khiêm nhường quá mức”, “giả vờ yếu đuối”, hoặc “tỏ vẻ không quan tâm đến thành tích” để tránh bị so sánh. Cũng có người làm bộ như một cách giữ lợi thế – khi họ tin rằng sự giản dị hóa bản thân sẽ khiến người khác hạ thấp cảnh giác. Dù vô thức hay có chủ đích, điều này làm giảm đi sự rõ ràng và minh bạch trong môi trường cộng tác.
• Làm bộ trong ngoại hình, vật chất: Một biểu hiện phổ biến là “tỏ vẻ xuề xòa”, “giản dị một cách tính toán” – như thể sự không chăm chút là biểu hiện của chiều sâu. Hoặc ngược lại, một số người “làm bộ thanh lịch” quá mức, khiến sự hiện diện trở nên gượng gạo. Khi lớp vỏ ngoại hình không khớp với khí chất thật, người đối diện sẽ cảm thấy bối rối và không rõ nên kết nối ở đâu.
• Làm bộ trong dòng tộc, xuất thân: Người làm bộ trong khía cạnh này có thể “giấu gốc gác thật” để được bình đẳng hơn, hoặc “làm ra vẻ khiêm nhường” khi nói về gia đình mình. Một số chọn cách “tỏ ra không quan trọng” chuyện nguồn cội – nhưng lại dùng điều đó để tạo ấn tượng một cách khéo léo. Dù không sai, nhưng nếu lặp đi lặp lại có thể khiến mối quan hệ thiếu sự tin tưởng lâu dài.
• Làm bộ trong khía cạnh khác: Trên mạng xã hội, làm bộ thể hiện qua các dạng như “làm bộ không cần quan tâm tới tương tác”, hoặc “giả vờ ngẫu nhiên” trong một bố cục rất được dàn dựng. Trong các nhóm cộng đồng, có người “giả vờ nhường vai” trong khi vẫn muốn điều phối. Những biểu hiện này khi tích tụ đủ lâu sẽ tạo nên văn hóa tương tác nửa vời, không thực chất.

Tổng hợp lại các khía cạnh vừa phân tích, có thể thấy làm bộ là một kiểu “kỹ năng phòng vệ” được vận hành qua nhiều chiều, tưởng như vô hại nhưng lại tác động trực tiếp đến chất lượng kết nối và sự phát triển nội tâm. Có thể nói rằng, làm bộ không chỉ là một thói quen hành vi, mà là một trạng thái vận hành sai lệch kéo dài. Nhận diện đầy đủ các biểu hiện là nền tảng để hiểu về ảnh hưởng sâu rộng của nó – sẽ được phân tích kỹ ở phần kế tiếp.

Tác động, ảnh hưởng của làm bộ.

Làm bộ có ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống cá nhân và cộng đồng? Làm bộ, xét ở góc độ xã hội, có thể xem như một hình thức “ẩn danh” cảm xúc. Khi một người không thể hiện đúng bản chất, họ đang che đi điều cần được nhìn thấy nhất: con người thật. Sự sai lệch ấy không chỉ gây mệt mỏi cho người trong cuộc, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng các mối quan hệ xung quanh.

• Làm bộ đối với cuộc sống, hạnh phúc: Người hay làm bộ sống trong trạng thái “gồng” – luôn phải trông sao cho vừa lòng, vừa mắt, vừa vai. Điều này khiến họ dần mất đi cảm giác nhẹ nhõm, tự do. Họ mỏi mệt vì phải giữ hình ảnh, nhưng cũng không đủ an toàn để buông vai. Hạnh phúc khi đó trở thành một “trạng thái phải diễn đạt”, không còn là trải nghiệm chân thực từ bên trong.
• Làm bộ đối với phát triển cá nhân: Làm bộ khiến cho con người không dám học thật, không dám thể hiện những điều mình chưa biết. Khi “giả vờ hiểu”, “tỏ ra khiêm tốn”, hoặc “diễn vai sâu sắc”, người ta dễ bỏ qua cơ hội học hỏi chân thực. Hành trình phát triển bị lệch hướng, trở nên hình thức, dựa vào bề nổi thay vì chiều sâu nội lực.
• Làm bộ đối với mối quan hệ xã hội: Trong các tương tác, làm bộ khiến người khác cảm thấy “không rõ người này là ai thật sự”. Cảm giác mập mờ, gượng gạo và thiếu sự ăn khớp giữa lời nói và năng lượng tỏa ra làm giảm lòng tin. Mối quan hệ nếu kéo dài trong kiểu tương tác như vậy sẽ trở nên hời hợt, không tạo được nền tảng gắn kết bền vững.
• Làm bộ đối với công việc, sự nghiệp: Người làm bộ thường khó tạo uy tín lâu dài. Dù có thể để lại ấn tượng ban đầu tốt, nhưng về sau dễ lộ ra sự không đồng nhất. Họ cũng dễ rơi vào trạng thái làm việc vì hình ảnh – thay vì hiệu quả. Sự nghiệp khi đó không còn là hành trình trưởng thành, mà trở thành sân khấu phải giữ vai.
• Làm bộ đối với cộng đồng, xã hội: Khi nhiều người cùng làm bộ, cộng đồng trở nên hình thức và thiếu sự chân thật trong trao đổi, hợp tác. Các giá trị bị thể hiện nửa vời, những đóng góp bị nghi ngờ, và môi trường chung trở nên nặng nề. Sự minh bạch, tử tế và niềm tin – ba trụ cột quan trọng cho sự phát triển cộng đồng – bị xói mòn dần theo thời gian.
• Ảnh hưởng khác: Về lâu dài, làm bộ khiến cho con người mất định vị bản thân. Họ quên mất đâu là con người thật, đâu là vai họ phải diễn. Điều này có thể dẫn đến khủng hoảng bản sắc, mâu thuẫn nội tâm kéo dài, hoặc cảm giác sống mà không thật sự được sống. Đó là một dạng cô đơn thầm lặng – không đến từ thiếu người bên cạnh, mà từ việc không thể hiện được chính mình.

Từ những thông tin trên có thể thấy, làm bộ là một kiểu “không sống đúng” – không để lại hậu quả ngay tức thì nhưng ăn mòn sự thật trong từng lựa chọn nhỏ. Khi con người không còn hiện diện đúng bản chất, họ không chỉ mất sự tự do mà còn đánh mất luôn khả năng được nhìn thấy thật sự bởi người khác.

Biểu hiện thực tế của người có thói quen làm bộ.

Chúng ta có thể nhận ra thói làm bộ qua những suy nghĩ, hành vi và phản ứng thường gặp nào? Làm bộ không chỉ hiện diện ở các buổi gặp mặt trang trọng hay không gian xã giao. Nó diễn ra trong những khoảnh khắc đời thường nhất, khi con người chọn một cách thể hiện “khác với thật” để thích nghi, để được yêu, hoặc để né tránh điều khó chịu. Việc nhận diện cụ thể từng biểu hiện sẽ giúp ta phân biệt rõ ràng giữa sự tinh tế và sự gắng gượng.

• Biểu hiện của làm bộ trong suy nghĩ và thái độ: Người làm bộ thường có suy nghĩ rằng “Mình chưa đủ để được yêu quý như mình là”, từ đó hình thành thói quen chọn cách thể hiện được cho là “đẹp hơn”, “chấp nhận được hơn”. Họ không tin rằng bản chất thật của mình đủ giá trị, nên luôn cân nhắc, chỉnh sửa thái độ sao cho vừa lòng người khác. Điều đó khiến họ thiếu dũng cảm trong biểu đạt thật và luôn sợ bị đánh giá sai.
• Biểu hiện của làm bộ trong lời nói và hành động: Trong lời nói, người làm bộ dễ dùng các cụm từ mang tính rào đón, thận trọng một cách không cần thiết, hoặc quá cầu kỳ trong cách diễn đạt. Trong hành động, họ thường đi đứng nhẹ nhàng thái quá, giữ phong thái “mẫu mực” mọi lúc, hoặc tỏ ra “khiêm nhường quá mức” khiến người đối diện cảm thấy thiếu tự nhiên. Tất cả đều cho thấy một mong muốn giữ hình ảnh, thay vì sự tự nhiên thật lòng.
• Biểu hiện của làm bộ trong cảm xúc và tinh thần: Người làm bộ thường không biểu hiện đúng cảm xúc. Họ có thể che giấu sự mệt mỏi bằng nụ cười gượng, hoặc giấu sự giận bằng giọng điệu điềm đạm. Họ dễ cảm thấy trống rỗng sau các tương tác, vì không ai thật sự biết họ đang cảm thấy gì. Tình trạng này kéo dài khiến họ rơi vào trạng thái mỏi mệt tâm lý và xa rời chính mình.
• Biểu hiện của làm bộ trong công việc, sự nghiệp: Trong công việc, người làm bộ thường cư xử “vừa đủ chuẩn”, luôn giữ phong cách chuyên nghiệp đúng khuôn, nhưng hiếm khi thể hiện bản sắc thật. Họ dễ đồng thuận, ít bày tỏ chính kiến thật sự, và dù không gây mâu thuẫn, họ cũng khó tạo dấu ấn riêng. Đồng nghiệp cảm thấy khó hiểu rõ con người họ thật sự là ai.
• Biểu hiện của làm bộ trong khó khăn, nghịch cảnh: Khi gặp vấn đề, người làm bộ thường cố tỏ ra bình thường. Họ có thể nói “mọi thứ vẫn ổn” dù bên trong đang bất ổn rõ rệt. Họ không muốn làm phiền người khác, nhưng thực chất là không dám mở lòng. Vì thế, dù xung quanh có người sẵn sàng giúp, họ vẫn chọn gánh chịu một mình – trong dáng vẻ điềm tĩnh nhưng cô đơn.
• Biểu hiện của làm bộ trong đời sống và phát triển: Người làm bộ dễ chọn các hoạt động giúp “giữ vai”, hơn là các trải nghiệm giúp họ tháo bỏ lớp vỏ và học hỏi thực chất. Họ có thể đến các lớp phát triển bản thân nhưng giữ thái độ “quan sát từ xa”, không thực sự dấn thân. Điều này khiến hành trình trưởng thành thiếu sự lột xác cần thiết, vì vẫn còn sống trong hình ảnh mong muốn, chưa dám chạm vào thật thể bên trong.
• Các biểu hiện khác: Trên mạng xã hội, họ dễ xây dựng một hình ảnh rất “chỉn chu”, “kín đáo”, “đúng mực” – nhưng lại không cho thấy con người sống động của mình. Trong nhóm bạn, họ thường “tỏ ra nghe nhiều hơn nói”, nhưng không phải vì thấu cảm, mà để giữ vai trung dung. Khi đi vào không gian sâu – như trị liệu hoặc vòng kết nối – họ thường khựng lại, e dè và khó cho phép bản thân thể hiện thật.

Nhìn chung, người có thói quen làm bộ thường sống trong trạng thái “gần thật nhưng chưa đủ”. Họ hiện diện, họ lắng nghe, họ nói chuyện – nhưng tất cả đều qua một lớp “lọc hình ảnh”. Và chính lớp lọc ấy khiến họ bị tách ra khỏi dòng chảy thật sự của cuộc sống – nơi con người chạm được nhau bằng sự mộc mạc, đầy đủ và an toàn.

Cách rèn luyện, chuyển hóa làm bộ.

Liệu có những hướng thực hành nào hiệu quả để hóa giải làm bộ từ bên trong? Làm bộ không thể được xóa bỏ bằng ép buộc bản thân phải “sống thật ngay”. Nó cần được tháo gỡ nhẹ nhàng – như ta tháo từng lớp trang phục không còn cần thiết nữa. Việc chuyển hóa hành vi này là một hành trình quay về: từ gồng lên để hiện diện, trở lại với sự thảnh thơi và trọn vẹn của chính mình.

• Thấu hiểu chính bản thân mình: Bắt đầu bằng việc soi lại: “Khi nào mình làm bộ nhiều nhất?”, “Trong tình huống nào mình không dám sống thật?”, “Mình sợ điều gì sẽ xảy ra nếu mình hiện diện đúng như con người thật?”. Khi có câu trả lời, bạn sẽ thấy rằng lớp vỏ làm bộ không phải để lừa dối mà để bảo vệ một điều gì đó chưa được chữa lành.
• Thay đổi góc nhìn, tư duy mới: Hãy thay câu hỏi “Làm sao để người ta thích mình?” bằng “Làm sao để mình thoải mái khi là chính mình?”. Khi sự hiện diện không còn là “màn trình diễn” mà là “khoảnh khắc có mặt”, bạn sẽ thấy nhẹ hơn rất nhiều. Việc sống đúng bản chất thật sự là một trạng thái nghỉ ngơi – không cần gồng, không cần chỉnh.
• Học cách chấp nhận khác biệt: Không phải ai cũng cần thấy ta “đẹp”, “đúng”, hay “chuẩn mực”. Sẽ có người không hợp, và điều đó không có nghĩa ta phải thay đổi bản chất. Khi bạn dám hiện diện tự nhiên, những người cần kết nối thật sẽ đến. Và bạn sẽ dần thấy rằng: bạn không cần “làm bộ” để có được tình thân.
• Viết, trình bày cụ thể trên giấy: Ghi lại những lần bạn đã “làm bộ” – tại sao bạn chọn cách đó, điều gì bạn đang che giấu? Viết tiếp những tình huống bạn chọn sống thật – điều gì xảy ra sau đó, cảm xúc thế nào? Việc viết đều đặn giúp bạn nhận diện các mẫu hành vi vô thức, và dần phá vỡ “kịch bản vai” đã quen thuộc.
• Thiền định, chánh niệm và yoga: Những thực hành này giúp bạn quan sát chính mình trong hiện tại – không phán xét, không chỉnh sửa. Khi bạn thở sâu và ngồi yên, bạn sẽ nhận ra rằng: mình không cần “tỏ ra” bất kỳ điều gì để được chấp nhận. Hiện diện đủ – là đủ.
• Chia sẻ khó khăn với người thân: Hãy thử nói: “Mình nhận ra mình hay ‘làm bộ’ vì mình sợ không đủ tốt.”. Khi bạn dám chia sẻ phần dễ tổn thương, bạn mở ra cơ hội để kết nối sâu hơn. Người thật sự yêu thương bạn sẽ đón nhận cả phần chưa hoàn hảo, và đó chính là không gian chữa lành tự nhiên nhất.
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Cơ thể khỏe mạnh giúp tinh thần thư giãn. Khi bạn không mệt, không căng thẳng, bạn sẽ ít phải “giữ vai”. Một người đủ ngủ, ăn uống cân bằng, vận động điều độ – sẽ dễ hiện diện với sự vững vàng, không cần gồng – cũng không cần “thêm gì” để được chấp nhận.
• Tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu làm bộ trở thành cách bạn sống suốt nhiều năm – hãy tìm đến một chuyên gia trị liệu. Người đồng hành chuyên môn sẽ giúp bạn tháo dần lớp vỏ ấy – bằng sự đồng cảm, không đánh giá và dẫn dắt bạn trở về con người thật đã bị che lấp từ lâu.
• Các giải pháp hiệu quả khác: Dấn thân vào môi trường không cần giữ hình ảnh – nhóm nghệ thuật, nhóm trị liệu, hoặc tình nguyện âm thầm. Tự thực hành “một ngày sống thật” – không chỉnh sửa bản thân, không làm ra vẻ. Những trải nghiệm nhỏ này sẽ dần trở thành thói quen lớn – cho phép bạn sống thoải mái trong chính làn da của mình.

Tóm lại, làm bộ là dấu hiệu của một bản thể từng phải bảo vệ mình bằng hình ảnh. Nhưng khi đã đủ an toàn và đủ hiểu mình, bạn không cần giữ vai nào nữa. Chỉ cần hiện diện – là bạn đã bắt đầu sống thật rồi.

Kết luận.

Thông qua hành trình soi chiếu toàn diện về hành vi làm bộ, từ định nghĩa, biểu hiện, ảnh hưởng đến phương pháp chuyển hóa, mà Sunflower Academy đã trình bày ở trên. Hy vọng rằng bạn đã nhận ra rằng: sự tự nhiên không phải là sự buông thả, mà là biểu hiện của nội tâm đủ vững để không cần gồng. Và rằng, mỗi khi bạn dám nói đúng điều mình nghĩ, biểu đạt đúng cảm xúc đang có, chọn hiện diện mà không chỉnh sửa bản thân quá mức – là lúc bạn đang sống gần với bản chất thật nhất. Được là chính mình không phải một đặc quyền, mà là một kỹ năng – có thể rèn luyện, từng chút, từng ngày – cho đến khi sự mộc mạc ấy trở thành khí chất sống.